θεόδωρος Παππάς
Δάμμαρη
3o βιβλίο
έλαια & ρητίνες
τριτερπενικές ρητίνες
μαστίχα, δάμμαρη, έλεμι, ...
βερνίκια & mediums
υλικά
&
τεχνικές
στο
σχέδιο καί στην ζωγραφική/ ασκήσεις
με τα εργαλεία σχεδίασης ορολογία
/
λεξικό, βιβλιογραφία
& διαδικτυακές πηγές
περιεχόμενα
1ου τεύχους του 3ου βιβλίου
Dammars
_1
ονόματα
§1 Ιστορία
και προέλευση της Δάμμαρης
§2
πως πήρε το όνομά
της στην Ευρώπη
& την
Αμερική
§3 το
νησί Damer ή Damar
§4
Malay
Dammars
_2
Dipterocarpaceae
§5 Οικογένεια,
Γένη & Είδη
Dipterocarpaceae
Οικογένεια,
Γένη & Είδη _3
§7 Dipterocarpus
§8
Shorea
§9 Shorea
Wiesneri
_
Taxonomy
§10
Shorea Robusta (sal)
§11
Hopea
§12
Το γένος Balanocarpus
(............................................)
§13
Το γένος Vateria
(............................................)
§14
το δέντρο Vateria indica
/
Indian Dammar
cat's eye
§15 Agathis
dammara
&
damar mata Kuching
Dipterocarps
§16 resins
§17
Oleoresin
§18
Κόμμεα
& απολιθωμένες ρητίνες _Batu
§19
επισήμανση
§20
Batavia
& Singapore
Dammar
ονόματα,
τάξεις και ποιότητες, χρηστικότητα, και
κόστος
§21
δείκτες διάθλασης
διαλύτες
της δάμμαρης / τόποι προέλευσης
§22
Διαλυτότητα
§23 Ταξινόμηση
και ιδιότητες
mediums
&
βερνίκια
§24
εισαγωγή
Θερμή
παρασκευή
Συνοψίζοντας
ψυχρή
παρασκευή
I
βερνίκια
και mediums δάμμαρης
παρασκευασμένα
με ψυχρό τρόπο
Οδηγίες
παρασκευής
§25
Βερνίκι
(damar final varnish)
§26
Καθαρισμός
της Δάμμαρης με καθαρό οινόπνευμα για
ένα
καλύτερο
βερνίκι
_
Συνοψίζοντας
§27
Ελληνική
αγορά και κόστος του οινοπνεύματος
§28 Κερί
μέλισσας και ρύθμιση του βερνικιού
§29 αυγοτέμπερα
§30 βερνίκι
ρετούς (damar retouch Varnish)
§31
medium
δάμμαρης
II
βερνίκια
και mediums δάμμαρης
παρασκευασμένα
με ζεστό τρόπο
§32 Μειονεκτήματα
αυτού του τρόπου παρασκευής
Πως
παρασκευάζονται τα midiums
&
τα βερνίκια
/
τα εργαλεία που χρειαζόμαστε
§33
Εργαλεία
και σκεύη
§34
πρώτες ύλες στα
βερνίκια και mediums
που δίνονται
στο κείμενο
III
οξείδωση
των βερνικιών
&
υπεριώδης ακτινοβολία
§35
Προφυλάξεις από την ρητίνη & σωστός
χειρισμός
τοξικολογικές
επιπτώσεις
KREMER
/ WARNING:
...
Ρητίνες
και κοπάλια Δάμμαρης
Τοπικά
και αποικιακά ονόματα
Karangkunthrikam
Sambrani
άλλα
ονόματα αυτής της ρητίνης
Γεωγραφία,
Λαοί και
Γλώσσες
_
_ _ _ _ _ _ _
πηγές
...
>
Τέλος του πρώτου μέρους <
_
_ _ _ _ _ _ _
..στο Δεύτερο
μέρος ( Δάμμαρη )
(το δεύτερο
μέρος θα αναρτηθεί μελλοντικά)
Dammars_1
CAS
Number ( Chemical Abstracts Service )
No. 9000-16-2
EINECS:
232-528-4
Harmonised Tariff:
1301-90
_
_
ονόματα
Damar
Dammar
resin
dammar
gum
dammar
(λατιν.)
Resina Damar
(λατιν.)
Canarium strictum
(λατιν.)Canarium
prostatum Schiffn
Ινδονησία
Damar
Puti
§1
Ιστορία και προέλευση της Δάμμαρης
...
“ξεκίνησε”
ως
βερνίκι στους πίνακες ζωγραφικής το
έτος
1826.
Η
αρχή για την Ευρώπη και την Αμερική
έγινε στις αρχές του 19ου αι.,
(….)
Η
ρητίνη δαμαρά,
προ
ολίγων χρόνων
γνωσθείσα,
(....)
βλ.,
Ξαβέριου Λάνδερερ «ΧΗΜΕΙΑ»
τόμ Β' / σελ., βιβλ. 162 , pdf 168 /
ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ
1842
αλλά
η διάδοση και εδραίωση της συνετελέσθη
στα τέλη του 19ου και στις αρχές του
20ου, όπου πέρα από τις εφαρμογές στην
ζωγραφική και την συντήρηση έργων
τέχνης, επεκτάθηκε σε ένα πλήθος
βιομηχανικών εφαρμογών, στα τρόφιμα,την
ιατρική, τα καλλυντικά, την επεξεργασμένη
ξυλεία, τις βιομηχανίες χαρτιού,βερνικιών και μελανιών.
Την συνοδεύουν
διάφορα παρωνύμια που μπορεί να προσθέτουν
πληροφορίες όσον
αφορά την καταγωγή ή την εμπορική
προέλευση ή κάποια οπτική
εντύπωση ή
“τονίζοντας” κάποια από τα γνωρίσματά της.
Συναντάται
σε διάφορους τύπους προερχόμενους από
τα πολλά γένη και είδη δέντρων
που φύονται σε μια μεγάλη γεωγραφική
περιοχή από την Κίνα και την Ινδία
ως την Αυστραλία.
Στην
Γερμανία
ένας τύπος της
δαμμάριας
ρητίνης
είναι γνωστός από το 1827
συνοδευμένος από το παρωνύμιο "cat's
eye",
Mata
kucing (γερμ.,
Katzenaugen-Harz),
“το μάτι της γάτας”.
Αυτές
όμως είναι δάμμαρες δύο
διαφορετικών ειδών δέντρων από διαφορετικά γένη
και οικογένειες.
Pinus
Dammara Lamb Agathis [γένος
Agathis, οικογένεια
Araucariaceae]
damar
mata Kuching,
[γένος
Hopea,
οικογένεια Dipterocarpaceae, (Γερμ.,
Katzenaugen-Harz),
“το μάτι της γάτας”]
περισσότερα
γι' αυτό στην παράγραφο “cat's eye”
(§ 15.)
§2
πως πήρε το όνομά της στην Ευρώπη
&
την Αμερική
αρχές του 19ου
αι., ...
(...)
η
ρητινώδης ύλη ονομάσθη
από τον Brandes
_Damarin.
(...)
βλ.,
Ξαβέριου Λάνδερερ «ΧΗΜΕΙΑ» τόμος
Β' / σελ., βιβλ. 162 , pdf 168 / ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ
1842.
_
_ _ _ _ _
[(....)
Untersucht wurde dieses Harz von unserm Hofrath Brandes Archiv XXX S
1 (....)]
/ βλ. Wiley-Blackwell,
1839 «Archiv Der
Pharmazie: Chemistry in Life Sciences» Τόμος
18 , σελ., pdf. 189
_
_
Η
ρητίνη που φτάνει στην Ευρώπη έρχεται
κυρίως από την Μαλαισία, την Ινδονησία και
γενικά την Νοτιοανατολική Ασία (Ινδία,... κ.άλ.).
Η
πιο κοινή στην αγορά είναι από την
Σουμάτρα και μπορεί να έχει ως
πρόθεμα ένα
παραπεμπτικό όνομα που δηλώνει τον τόπο
καταγωγής, ..συνήθως απαντώνται τα
Padang ή Palembangdammar και από τους εξαγώγιμους τόπους, όπως λιμάνια, έχουμε
τις ρητίνες singapore
και
batavia dammar.
§3
το νησί
Damer
ή
Damar
Η
ονομασία [Dammar]
της ρητίνης είναι “δάνειο” από την
ονομασία ενός ηφαιστειογενούς νησιού
που βρίσκεται στο νησιωτικό συγκρότημα
Barat Daya Islands στην
Ινδονησιακή επαρχία Maluku στην θάλασσα
Banda, ανάμεσα στην Αυστραλία, την
Ινδονησία και την Παπούα Νέα Γουινέα.
Και
το όνομα αυτού ..Damer ή
αγγλ., Damar
Island, [Ινδονησ., Pulau
Damer].
§4
Malay
Στα
Μαλαισιανά (Malay / Μαλαισία) η λέξη
Dammar σημαίνει ρητίνη (resin) και παραπέμπει
στο φώς.
Dammars_2
Dipterocarpaceae
§5
Οικογένεια, Γένη
& Είδη
Η
Δάμμαρη είναι ρετσίνι
των δέντρων της οικογένειας των Διπτεροκαρπίδων
[Dipterocarpaceae]
που περιλαμβάνει 17 γένη και 500
είδη κυρίως
τροπικών φυτών.
Όλα
τα γένη της οικογένειας έχουν φυτά που
εκκρίνουν δάμμαρη.
Από
αυτά όμως τα εμπορεύσιμα προέρχονται
μόνο από επιλεγμένα είδη.
Και
αυτά είναι...
Νοτιοανατολική
Ασία (Southeast
Asia)
τα
γένη Shorea,
Hopea, Neobalanocarpus.
από
το γένος Shorea,
έχουμε
το είδος Shorea
Wiesneri (Schiffn)
Τα
φυόμενα στην Ιάβα
και Σουμάτρα
μας δίνουν την δάμμαρη
που
έρχεται στην Ευρώπη και την Αμερική
και είναι γνωστή
ως
Batavia Dammar.
Είδος
που είναι κοντά στο είδος
της
Shorea Wiesneri είναι
το
είδος Shorea
Stenoptera.
Από
το γένος Hopea
το
πιο σημαντικό είδος στην παραγωγή
δάμμαρης
είναι το είδος damar
mata Kuching
που
φύεται
στην
Μαλαισία (Malayan)
Η
λέξη
Dipterocarpaceae
προέρχεται από μίξη ελληνικών και
λατινικών λέξεων.
Dipterocarpaceae ή
Dipterocarps Οικογένεια που ανήκει στο
Βασίλειο των Plantae (green plants / λατιν.,
viridiplantae) και περιλαμβάνει
διαφορετικά μεταξύ τους γένη φυτών. Τα
φυτά που θα μας απασχολήσουν
εδώ είναι ανθόφυτα δέντρα (Magnoliophyta,
ανθοφόρα φυτά, flowering plants, ..)
και πευκόφυτα δέντρα (pinophyta, conifers).
Οι γεωγραφικές
περιοχές που φύεται η Οικογένεια είναι
η Νότια Ασία (South Asia) κυρίως στις παράκτιες
ζώνες της Ασιατικής ηπείρου, στην
Νοτιοανατολική Ασία (Southeast Asia) όπου
μέσω ενός μεγάλου νησιωτικού συμπλέγματος,
όπου μόνον η Ινδονησία
αποτελείται από 17.508 νησιά με τα 6000 να
είναι κατοικημένα και τα πέντε μεγαλύτερα: η Ιάβα, η Σουμάτρα, το Καλιμαντάν, η Νέα
Γουινέα, το(;) Σουλαουέζι
(παλαιότ.,η νήσος Κελέβη),
ενώ συνορεύει με την Σιγκαπούρη, την Μαλαισία,
τις Φιλιππίνες στα βόρεια, την Αυστραλία
(υδάτινα σύνορα), είμαστε σε περιοχές
της λεγόμενης Ωκεανίας, χαμηλότερα από
αυτήν έχουμε την λεγόμενη Αυστραλασία,
την Αυστραλιανή ήπειρο, κτλ. Φύεται στις
περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας και απαντάτε
στην Ινδονησία, Μαλαισία (Malaysia), Φιλιππίνες
(Philippines), …....
Έχουμε πλήθος
εμπορεύσιμων προϊόντων που μοιράζονται
σε πολλές κατηγορίες τόσο των πρώτων
υλών όσο και στα παραγόμενα τους.
Από τους
καρπούς, τις ρητίνες (Resins), τις δάμμαρες
(dammar), τα αιθέρια έλαια, …camphor, …butter
fat, κ.αλ., με επεξεργάσιμα τους φλοιούς,
τα φύλλα, τους κορμούς, (θα τα δούμε
παρακάτω αυτά).
Dipterocarpaceae
Οικογένεια,
Γένη & Είδη _3
§7 Dipterocarpus
Το
όνομα Dipterocarpus
που
φέρει αυτό το γένος της οικογένειας
των
Διπτεροκαρπίδων
σχηματίζεται
από ελληνικές και λατινικές λέξεις:
[
Dipterocarpus =>>
Di
= δύο (αγγλ.,
two),
ptero,
πτερόν
= φτερό /
πτέρυξ, (αγγλ.,
wing),
carpus
από την λατιν.,
carpo που
προέρχεται από την ελλην.
λεξ., καρπός,
(αγγλ.,
fruit) ].
Το
γένος Dipterocarpus
περιλαμβάνει
70 είδη ανθοφόρων δέντρων που φύονται
σε δάση της Νοτιοανατολικής Ασίας όπου
επικρατούν τα γένη και τα είδη
της οικογένειας των Διπτεροκαρπίδων.
Στο παγκόσμιο
εμπόριο η ξυλεία που παίρνεται από αυτά
τα είδη δέντρων που
ανήκουν στο γένος Dipterocarpus συγκεντρώνεται
κάτω από το εμπορικό όνομα, Keruing.
§8 Shorea
Το
γένος Shorea περιλαμβάνει 196 είδη
που φύονται σε δάση, τροπικά
δάση και
δάση της βροχής (rainforest)..της
Νοτιοανατολικής Ασίας, (Μαλαισία,
Ινδονησία,..).
Η
ξυλεία που δίνουν τα είδη αυτού του
γένους είναι στην κορυφή του παγκόσμιου
εμπορίου.
Το
εμπορικό όνομα που τα περιβάλει (trade
name) είναι Gurjan και
αφορά την
κατασκευή των «κόντρα πλακέ».
Η
πιο σημαντική από αυτές τις ρητίνες
όσον αφορά τις εφαρμογές στην ζωγραφική, την
Συντήρηση έργων Τέχνης και κάποιες στην
βιομηχανία (βλ.,
μελάνες, κτλ)ανήκει
στην Shorea
wiesneri
ή Diptodammar.
Shorea
Dipterocarpaceae
φυσική
ρητίνη
Chemical
Name:
dammar resin
Chemical
Formula: [derived
from]
[derived
from] Shorea
Dipterocarpaceae
[
]
[
]
χρώματα:
yellowish, white / λευκή έως υποκίτρινη
εμφάνιση:
σε κρυσταλλικά συσσωματώματα, τρίμματα
και σκόνη
θερμοκρασία
τήξης από – έως 70º
– 125º C
σημείο
τήξης 120º C
“σημείο”
ανάφλεξης ca.
58º C
οσμή
.................
πυκνότητα
(Density) 1.03 – 1.06 g/cm3
σε
άλλα είδη η πυκνότητα (kg per m³)
μπορεί να είναι: 1.04-1.12
διαλυτότητα
στο νερό _ αδιάλυτος
Διαλυτότητα
(Solubility)
(*)
βλ., “Προφυλάξεις
από την ρητίνη & σωστός χειρισμός”
στο
τέλος του κειμένου
σύσταση
Σταθερή.
“Ασυμβίβαστη”
με ισχυρά οξειδωτικά μέσα.
CAS
Number ( Chemical Abstracts Service )
No. 9000-16-2
§9 Shorea
Wiesneri
Shorea
Wiesneri Schiffn
Ένα
είδος δέντρου που ομοιάζει με αυτό της
Shorea Wiesneri
είναι
η Shorea Stenoptera.
Στην
Ευρώπη και την Αμερική είναι γνωστή ως
Batavia
Dammar
Φύεται στην
Νοτιοανατολική Ασία (Ινδονησία, ...), Ιάβα
και Σουμάτρα.
Η
ρητίνη της μαλακώνει στους 65°
C και
άλλοτε στους 75°
C ενώ ρευστοποιείταιστους
100° - 150°
C.
Είναι μαλακή
και σχηματίζει σταλακτιτικής διάταξης
μάζες από ιξώδεις στρώσεις καθώς ρέει
από το δέντρο, έχοντας έντονη αρωματική
οσμή που όμως χάνεται καθώς σκληραίνει
και στερεοποιείται
οξειδούμενη στον ελεύθερο αέρα με την
εξάτμιση των αιθερίων ελαίων της. Όταν
χάσει τα αιθέρια έλαια τα ξερά κομμάτια
της είναι διαφανή, χρωματισμένα κιτρινωπά
και εύθραυστα.
Taxonomy
Kingdom
_ Plantae
Phytum
(σπόρος φυτών / φυτό) _ Magnoliophyta
Class
_ Anglospermae
Category
_ Malvids
Order
_ Malvales
Family
_ Dipterocarpaceae
Genus
_ Shorea
Spesies
(είδος) _ Shorea Wiesneri
_
_ _ _ _ _ _ _
Autority:
Shiffner
Preferred
name: Shorea Wiesneri
EPPO
code: SHOWI
§10
Shorea Robusta
(sal)
ή
Shorea robustall γνωστή ως Sal
καλείται
και «Mangala Salvana»
άλλα
ονόματα -> sakhua ή Shala tree
Δίνει
καφετίζουσα ρητίνη με ακανόνιστα
σχήματα, [δάμμαρη, dammar,
“ral” ή lal dhuma,..
Έχουμε
ελαιορητίνη από τις περιοχές του
Bangladesh, της Ινδίας, Μαλαισία, Ινδονησία και
του Νεπάλ.
Η
μέθοδος που ακολουθείται
είναι η χάραξη βαθιών λωρίδων (ώστε να
περάσουν το
φλοιό) 3 έως 5 τον αριθμό και σε ύψος από
το έδαφος 90cm έως 120cm.
Mε
ξηρά απόσταξη της ρητίνης παίρνουμε το
αιθέριο έλαιο, «έλαιο Chua».
§11
Hopea
Πατέρας
του ονόματος Hopea
στο
γένος που "σήμερα” περιλαμβάνει 104
είδη φυτών είναι ο John
Hope, [(1725-1786)
...first
Regius Keeper of the Royal Botanic
Garden,
Edinburgh].
Τα
είδη
αυτά φύονται στην Νοτιοανατολική Ασία
(Μαλεσία (Malesia), Βιετνάμ(;), Ινδονησία,
Sumatra,
Borneo, Java,στην Νότια Κίνα, την Σρί Λάνκα, την
Ανατολική και Νότια Ινδία (Southern India), την
Νέα Γουινέα.
Αναπτύσσονται
σε τροπικά δάση μέσα σε ρεματιές με
πλούσια χώματα και εδάφη με
νερό, αλλά εξίσου καλά αναπτύσσεται και
στα δάση των πεδινών αλλά και αυτών που
βρίσκονται σε υψόμετρα των 300 μέτρων
αλλά υπάρχουν και είδη όπως η Hopea
odorata που
φτάνει τα 600 μέτρα ενώ υπάρχουν και είδη
σε μεγαλύτερα ύψη.
Όλα
αυτά καθορίζονται αναγκαστικά από την
γεωμορφολογία των περιοχών όπου φύονται
τα δέντρα και τις εποχικές κλιματικές
διακυμάνσεις της Θερμοκρασίας, που
επηρεάζουν εκτός των άλλων τις συχνότητες
των βροχοπτώσεων και τους όγκους βροχής
και πόσο από αυτό το βρόχινο νερό συγκρατείται
και μοιράζεται στα φρεάτια και σε
σχηματισμούς ροών των έξω επιφανειακών
ανανεούμενων υδάτων (ρυάκια, ποτάμια).
Η
ανάπτυξη αυτών των δέντρων στα δάση
βροχής εξαρτάται
από την συχνότητα και
τον όγκο της βροχόπτωσης (1200 mm) και της
θερμοκρασιακής διακύμανσης (περ.,
25°–27°C
) σε ετήσια βάση.
Το
γένος
§12
Balanocarpus
(
θα συμπληρωθεί μελλοντικά / κείμενο σε
επεξεργασία, ......)
§13
Το γένος Vateria
(θα
συμπληρωθεί μελλοντικά / κείμενο σε
επεξεργασία, ...)
§14
το δέντρο Vateria
indica
Indian
Dammar
Ινδονησία,
Μαλαισία, Ταϊλάνδη, Ινδία, Φιλιππίνες,
Σουμάτρα
Πευκόφυτη
ρητίνη που δίνει “κίτρινη” δάμμαρη,
ονομάζεται και «ινδική Κοπάλ», «Ινδική
δάμμαρη» και dhupa.
“Διακινείται”
και ως υποκατάστατο της Malayan dammar.
Τα
προϊόντα της χρησιμοποιούνται σε
ιατρικές εφαρμογές και στην βιομηχανία
βερνικιών, χρωμάτων, κεριών, στην παραγωγή
λαδιού, κτλ. Για
την εκροή της από το δέντρο γίνονται
ημικυκλικές τομές ενώ ανάβεται ελεγχόμενη
φωτιά στην βάση του δέντρου ώστε να
ζεσταθεί μέχρι και να καψαλιστεί (scorch)
ο φλοιός. Τώρα
έχουμε και νέα μέθοδο για την εκροή της
ρητίνης από το δέντρο παίρνοντας καλύτερη
ποιότητα. Η ποιότητα της ρητίνης
επηρεάζεται από την μέθοδο.
βλ.,
μέθοδος barkchipped [1990 (;)].
Έχουμε το
αιθέριο έλαιο / βάλσαμο gurjan balsam ή
απλώς gurjan, (έχει και χρήση ως
fixative), που χρησιμοποιείται
στα αρώματα αλλά
και στην νόθευση
του πατσουλί και
των copaida balsam oils.
Η
ρητίνη της “συναντάται”
σε τρεις μορφές:
α)
Μία συμπαγής ρητίνη (compact piney resin), σε
κομμάτια διαφόρων σχημάτων ενώ
τα χρώματά της κυμαίνονται από το φωτεινό
πορτοκαλί μέχρι το θαμπό κίτρινο και
πάντοτε με γυαλιστερές “υαλώδεις”
επιφάνειες έως και κεχριμπαρένια
εμφάνιση.
Αυτή
η ρητίνη ονομάζεται indian dammar.
β)
............
γ)
............
cat's
eye
Όνομα που
συνοδεύει διάφορες ρητίνες δάμμαρης
προερχόμενες από διάφορα είδη πλατύφυλλων
και κωνοφόρων δέντρων πχ.,
Shorea robusta (Sal tree) _ Cat-eye resin.
§15
Agathis dammara
&
damar mata Kuching
Στην
Γερμανία
ένας τύπος
της δαμμάριας
ρητίνης είναι γνωστός από το 1827
συνοδευμένος
από το
παρωνύμιο "cat's
eye",
αν και το παρωνύμιο αυτό δίνεται και
σε μια άλλη δάμμαρη
που εξάγεται από το δέντρο damar
mata Kuching, είδος
που
ανήκει στο γένος Hopea
της οικογένειας Dipterocarpaceae, [(γερμ.,
Katzenaugen-Harz),
“το μάτι της γάτας” ]
…
Η
Agathis
dammara
είναι
κρυσταλλική
ρητίνη και διαφοροποιείται
από τα κόμμεα (gum), ενώ το σχήματα των
κομματιών της είναι στρογγυλά (μπαλίτσες)
και αφορά την
δάμμαρη
(λατιν.,
Resina
Damar
/ Ινδονησ., Damar
Puti)
που παίρνουμε από <την>
Pinus
Dammara Lamb
Agathis ένα
μεγάλο δέντρο στην τάξη των κωνοφόρων και
στο γένος Agathis,
φυόμενο στις Ινδίες και τις περιοχές
που περιλαμβάνονται στην
λεγόμενη Australasia και Ωκεανία όπου έχουμε
την Ινδονησία, Παπούα
Νέα Γουινέα, Αυστραλία με μεγάλη διάδοση
στα ορεινά δάση της Μαλαισίας, αλλά
λόγω
της υπερεκμετάλλευσης και του βίαιου
θανάτου από τον άνθρωπο έχει μπει στην
“κόκκινη λίστα” με τα δέντρα υπό
εξαφάνιση
[
IUCN
Red
List
of Threatened Species
(2011) ].
Το ύψος του
από τα 50 έως τα 65 μέτρα, η διάμετρος του
κορμού στα 1,80 μέτρα, με
κωνική ανάπτυξη των απλωμένων του
συστάδων.
Το
δέντρο Agathis
dammara,
σήμερα ανήκει στο γένος
Agathis της οικογένειας ............ στις
παλαιότερες κατατάξεις είχαμε
genus
Pinus (Lambert, 1803) γένος
Dammara [Pinus Damara]
genus
Abies (Poir, 1817),
The
Botanical Magazine Or Flower Garden
Or,
Flower Garden Displayed Etc _ τομ.
60 /
Couchman, 1833
(
3272 )
(
...................... )
...
by Dr. WOODWARD: the differences being only such as
arise
from cultivation. Speaking of DAMARA, a generic
name
which it seems was applied by RUMPHIUs, not only to
PINUs
Батат, L. (DAMARA australis, LAMB.)
but to MELA
LEUCA
Leucodendron, L. and another species figured in the
Herbarium
Amboynense, Dr. WooDwARD says, ‘ This new
Genus
was sent from Amboyna by RUMPHIUs, by the name
of
DAMARA, of which he transmitted two kinds, one with
narrow
and long stiff leaves, the other with shorter and
broader.
The present plant, he continues, is of the same
Genus
with them, agreeing both in flower and fruit, though
very
much differing in leaves. The flowers are
stamineous,
and
seem to be of an herbaceous colour, growing among the
leaves,
which are short and almost round, very stiff, and
ribbed
on the underside, of a dark green above, and a paler
colour
underneath, ...
(
........................ )
Dipterocarps
§16
resins
Οι
ρητίνες που παίρνουμε από αυτά τα δέντρα
είναι δύο ειδών, εξαιρουμένων των
απολιθωμένων ρητινών.
Το
πρώτο είδος είναι ένα ελαιορητινώδες
ρευστό που αποτελείται από ρητίνη και
ελαιορητίνες (αιθέρια έλαια).
Εξαγωγή
αυτού του κολλώδους ρευστού έχουμε από
ατύχημα αλλά στις ζώνες εκμετάλλευσης
από τον άνθρωπο έχουμε εξαγωγή με τεχνικό
τραυματισμό του δέντρου.
Η
υπέρεκμετάλλευση και ο βίαιος τρόπος
στις μεθόδους μπορεί να οδηγήσει στο
θάνατο των δέντρων.
Το
θετικό είναι ότι κατά καιρούς έχουμε
βελτίωση σε τεχνικό επίπεδο των μεθόδων με
σημαντικό μετριασμό αυτών των βλαπτικών
μεθόδων όπου τα δέντρα όχι μόνο δεν
πεθαίνουν αλλά επανακάμπτουν σε ένα
εύλογο χρονικό διάστημα.
Με
τις νέες μεθόδους έχουμε μικρότερο
τραυματισμό του δέντρου μαζί με καλύτερη
ποιότητα και μεγαλύτερη ποσότητα ρητίνης
που αποκτάται σε
μικρότερους χρόνους αποκομιδής.
Το
δεύτερο είδος είναι η δάμμαρη
(Dammar).
Στα
είδη των δέντρων που εκκρίνουν την
δαμμάρια ρητίνη έχουμε
αναφερθεί.
Εδώ
όμως πρέπει να συμπληρώσω ότι το ρευστό
αυτό καθώς εκκρίνεται από τα δέντρα
αποτελείται από ένα πηκτό μέρος που
είναι η ρητίνη και από ένα δεύτερο μέρος
αποτελούμενο από μικρές ποσότητες
αιθέριων ελαίων. Με την εξάτμιση των
αιθέριων ελαίων μένει μια στερεοποιημένη
ρητίνη.
§17
Oleoresin
Παραγωγή
διαφόρων ελαιορητινών (εθαίριων ελαίων)
έχουμε απ' όλα τα είδη δέντρων του
γένους Dipterocarpus
που είναι και το σημαντικότερο στην
παραγωγή ελαιορητίνης.
Ελαιορητίνες
αντλούμε και από άλλα γένη, όμως από
αυτά έχουμε μικρότερη παραγωγή.
Αυτά
είναι η Shorea,
η Vatica,
η Dryobalanops,
η Parashorea.
§18
Κόμμεα & απολιθωμένες ρητίνες _Batu
Η
ρητίνη τους συλλέγεται είτε με εγχάραξη
των κορμών από ζώντα δέντρα και όχι
κομμένα, είτε από ημι-απολιθωμένη ρητίνη
από το έδαφος. Αυτή η τελευταία είναι σκληρή
ρητίνη σε αντίθεση με αυτήν που συλλέγουμε
άμεσα από τα δέντρα και
που είναι απλώς στερεοποιημένη έχοντας
χάσει με οξείδωση
/ εξάτμιση τα αιθέρια έλαια.
Στην
ζωγραφική και παρεμφερείς εργασίες
επιλέγουμε την μη απολιθωμένη ρητίνη.
Οπτικά
ξεχωρίζουμε τους δύο τύπους ρητίνης
της δάμμαρης από την
διαφάνεια και εν
μέρη από το σχήμα. Οι απολιθωμένες
ρητίνες που ονομάζονται Batu [(αγγλ.,
stone) πέτρα ή βότσαλο], είναι αδιαφανείς
και το χρώμα τους καφετίζει ενώ το σχήμα
τους δηλώνεται περιγραφικά και από το
όνομα που τους έχει δοθεί.
[
dammar batu ή stone dammar, στην τοπική
διάλεκτο, πχ., στις Φιλιππίνες
(Philippines), κάτι που ομοιάζει
με πέτρα.
Μοιάζουν
με πέτρες και εξαιτίας της αδιαφάνειας
τους αλλά μοιάζουν και με κάποιες από
τις δαμμαρορητίνες ως
προς το χρώμα και
τη μορφή των κομματιών. ]
§19
επισήμανση
<
Αυτό
που ονομάζουμε δάμμαρη
στην πραγματικότητα δεν έχει την αυστηρά
καθορισμένη προέλευση όπως
στην περίπτωση της μαστίχας Χίου, όμως
η σύστασή της είναι η ίδια και αυτό την
καθορίζει, (
... Agathis dammara )
και την πιστοποιεί ως Δάμμαρη.
Έχουμε όμως ποιότητες και είδη που
χοντρικά χωρίζουμε σε απολιθωμένες
ρητίνες και μη απολιθωμένες ρητίνες ή
κόμμεα και μετά διακρίνονται στην
καθαρότητα, το μέγεθος, την περιοχή
προέλευσης,
κτλ.
>
§20
Batavia
& Singapore
Dammar
ονόματα,
τάξεις και ποιότητες, χρηστικότητα, και
κόστος
Το
προσδιοριστικό Batavia
δίπλα στο όνομα της ρητίνης Dammar
έχει διττή σημασία
ή ερμηνεία.
1)
Η γενική παραδοχή (και μη αμφισβητούμενη)
είναι η παλαιά αποικιοκρατική ονομασία,
Batavia, του
σημερινού λιμανιού Jakarta
που κράτησε από το 1619 έως
το 1949 και ήταν σημαντικό στις Ολλανδικές
εξαγωγές, από όπου εξάγονταν
ανάμεσα
στα άλλα η ξυλεία και οι ρητίνες όπως
οι δάμμαρες, εξ ου και
το όνομα για
μία από αυτές ως Batavia
Dammar, (βλ.,
Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες /..η
Ολλανδική κατάκτηση διαδέχεται την
Αγγλική στις αρχές του 17ου αιώνα, ..).
Batavia
(1619 – 1949) ήταν το όνομα
της πρωτεύουσας της Ολλανδικής αποικίας.
Σήμερα
ονομάζεται Jakarta
και είναι πρωτεύουσα της Ινδονησίας.
Djakarta
(1949 – 1972), Jakarta (1972 - …).
2) Η
δεύτερη σημασία που δεν ακυρώνει την
πρώτη έχει να κάνει με την ερμηνεία ή
την “μετάφραση” του Batavian
Dammar που
παραπέμπει στα πλατύφυλλα δέντρα της
οικογένειας Dipterocarpaceae
και
στα γένη Hopea
και Shorea.
Και
αυτό είναι σωστό, γι' αυτό και στους
παλαιούς εμπορικούς καταλόγους διακίνησης και
εμπορίας των ρητινών από τους τόπους
της Νότιας, της Νοτιοανατολικής Ασίας και
γενικά της Ωκεανίας, κτλ., αλλά και σε
ευρωπαϊκά και Αμερικάνικα βιβλία του
19ου και
των αρχών του 20ου αιώνα
που αναφέρονται στις
ρητίνες, το όνομα batavia είναι
το όνομα της ρητίνης (resin),
(όπως πχ., Singapore,
η batu, η Black Dammar,
κ.άλ.) ενώ το όνομα
Dammar αφορά
την τάξη (class)
όπου κατατάσσονται αυτές οι
απολιθωμένες και μη
απολιθωμένες ρητίνες όπως η Batavia,
η Singapore, η batu
(απολιθωμένη ρητίνη από
είδη του γένους Shorea),
(το ίδιο έχουμε και στην τάξη των
κοπαλιών (Copal) με απολιθωμένες και μη απολιθωμένες ρητίνες
όπως η Kauri, η
Manila, η Congo, κ.άλ.).
Η
batavia dammar (από την
Ινδονησία) που ο Κ. Πλακωτάρης συστήνει
ως την καλύτερη επιλογή για χρήση στην
ζωγραφική, διαλύεται πλήρως στο
τερεβινθέλαιο ενώ άλλα είδη δάμμαρης
μόνο εν μέρη.
Οι
απόψεις, ως προς το πια από τις δάμμαρες
είναι η καλύτερη σε εφαρμογές στην
ζωγραφική ανάμεσα στην batavia και
αυτήν της Singapore, διίστανται.
Κάνοντας
μια σχετική αναζήτηση σε πωλητές πρώτων
υλών για την ζωγραφική στο
διαδίκτυο, αλλά και σε απόψεις άλλων
ζωγράφων, δεν μπόρεσα
να καταλήξω κάπου.
Όσον
αφορά την Singapore είναι μια συχνή
επιλογή κάποιων συντηρητών έργων τέχνης.
Προσωπικά
χρησιμοποιώ αυτήν που μου δίνει ένας
πωλητής ειδών ζωγραφικής εδώ στην
Ελλάδα και δεν έχω πειραματιστεί
με τις διαφορετικές ποικιλίες δάμμαρης
οπότε δεν
μπορώ να πάρω θέση υπέρ ή κατά, κτλ. ή να
το πω καλύτερα, δεν ξέρω από που κρατάει
η σκούφια της ρητίνης που χρησιμοποιώ.
Απλώς ξέρω ότι είναι δάμμαρη.
Στην
Ελλάδα έχω βρει (έως τώρα) έναν προμηθευτή
της singapore
ακόμα
δεν την έχω δοκιμάσει, αλλά αξίζει την
προσπάθεια.
..ίσως
να υπάρχουν και άλλοι προμηθευτές αυτής
της ρητίνης, σίγουρα θέλει ψάξιμο.
Στην
Ελλάδα υπάρχει ένα μικρό προβληματάκι
ή τέλος πάντων στην αναζήτηση που
έκανα εγώ πριν είκοσι και.. χρόνια σε
διάφορα καταστήματα των Αθηνών που
πωλούσαν ρητίνες, κανείς δεν μπορούσε
να μου πει τι ακριβώς πουλάει. Αν
δηλαδή η δάμμαρη που
έχει είναι batavia ή singapore κτλ.
Ίσως
εν έτη 2015 τα πράγματα να έχουν αλλάξει
προς το καλύτερο, ίσως πάλι, εσείς να
σταθείτε ικανότεροι στην έρευνα και να
βρείτε έναν προμηθευτή με ποικιλίασε
δάμμαρες άρα και
δυνατότητες επιλογής.
Αυτό
είναι σημαντικό! Πρέπει να ξέρουμε
τι αγοράζουμε γιατί η δάμμαρη
βρίσκεται σε
διάφορες μορφές και κάποιες από αυτές
(πχ., οι απολιθωμένες
ρητίνες δάμμαρης), δεν
πρέπει να τις χρησιμοποιούμε.
Οι
ρητίνες της Δάμμαρης είναι φθηνές σε
σχέση με αυτές της μαστίχας.
Επίσης
μπορούμε μόνοι μας να παρασκευάσουμε
τα μίντιουμ και τα βερνίκια που
χρειαζόμαστε με εύκολο τρόπο και χωρίς
περίπλοκες διαδικασίες, έχοντας έναν
στοιχειώδη και φτηνό εξοπλισμό που
είναι χρήσιμος και απαραίτητος και σε
άλλες δουλειές
του εργαστηρίου (πχ., το “χάλκινο”
γουδί, η κνισάρα για το κοσκίνισμα,
..).
Η
batavia είναι ακριβότερη
από αυτήν της singapore.
§21
δείκτες διάθλασης
διαλύτες
της δάμμαρης / τόποι προέλευσης
Όταν
αναφερθήκαμε στο Λευκό του Τιτανίου
και στους Δείκτες διάθλασης, είπαμε
ότι αναμεμειγμένο με
το λινέλαιο και την απόθεση του πάνω σε
μια επιφάνεια έχει
έναν δείκτη διάθλασης "n=1,48".
Ο
δείκτης διάθλασης της Δάμμαρης είναι
"1,515 - 1,539 " και αυτό είναι ένα από τα
θετικά χρήσης της δάμμαρης στην
ελαιογραφία γιατί πάνω-κάτω είναι κοντά
με τους
δείκτες διάθλασης των ελαιοχρωμάτων
αλλά και των δεικτών διάθλασης των
ξηραινόμενων ελαίων που χρησιμοποιούμε.
Έτσι
έχουμε το λινέλαιο (περίπου) με
δείκτ. διάθλ., "1,4786", το παπαρουνέλαιο (περίπου) "1,4670",
το καρυδέλαιο (περίπου) "1,4765".
Στα
πλεονεκτήματά της, εκτός από τους δείκτες
διάθλασης ως βερνίκι, βερνίκι-ρετούς,
medium, μπορούμε να προσθέσουμε το
χαμηλό ιξώδες, την χαμηλότερη
οξύτητα από
άλλες φυσικές ρητίνες ως προς την
επίδρασή της στο μουσαμά (βαμβακερός ή
λινός, κλπ) και τις περισσότερες
χρωστικές, την πολύ καλή διαλυτότητα
στο τερεβινθέλαιο,
και
την εύκολη παρασκευή από μέρους μας,
παίζοντας με τις αναλογίες ρητίνης και
νεφτιού και υπολογίζοντας πρώτιστα το
κλιματικό
περιβάλλον, τόσο κατά την
διάρκεια παρασκευής όσο και του απλώματος
τους στην ζωγραφισμένη επιφάνεια. Δηλαδή
αν δεν εργαζόμαστε σε ελεγχόμενο
περιβάλλον (κάτι που είναι δύσκολο σε
ένα ατελιέ ζωγράφου) αλλά ζούμε σε
περιοχές της χώρας που επικρατεί το
ξηρό κλίμα ή
το υγρό ή ακόμα πιο σύνθετο που είναι
το παραθαλάσσιο, κοκ.
Επίσης
δεν κιτρινίζει, αρκεί να έχει παρασκευαστή
με την ψυχρή μέθοδο και να έχουμε
χρησιμοποιήσει άριστης ποιότητας νέφτι
και ρητίνη.
§22
Διαλυτότητα
Είναι
διαλυτή στο τερεβινθέλαιο, το white
spirit, το λάδι (ζεστός τρόπος
παρασκευής) στους αρωματικούς
υδρογονάνθρακες (βλ, "Οργανικούς
διαλύτες" και οικογένεια "BTEX",
σε αυτούς ανήκει το βενζόλιο // benzol, όπου
η δάμμαρη διαλύεται
όλη), στους
χλωριωμένους υδρογονάνθρακες, ενώ
διαλύεται εν μέρει στο
καθαρό οινόπνευμα.
Επίσης
διαλύεται στον αιθέρα
(οι αιθέρες ανήκουν στους υδρογονάνθρακες και
χρησιμοποιούνται ως διαλύτες ρητινών
και ελαίων. Με αντικατάσταση, τού
/ των α- υδρογόνων με χλώριο, περνάνε στους χλωριωμένους υδρογονάνθρακες ), την
βενζίνη, το πετρέλαιο, το θειικό
οξύ (βιτριόλι ή έλαιο βιτριολιού)
νιτρικό οξύ, ακετόνη,
κλπ. Είναι
αδιάλυτη στη μεθανόλη, καυστικό
κάλιο (ποτάσα), αμμωνία.
Oil
of turpentine ( ..... ) πλήρης διάλυση
Alcohol
(αλκοόλη) διαλύεται εν μέρη
Acetone
(ασετόν / ακετόνη;;;) διαλύεται εν μέρη
Ether
(αιθέρας) διαλύεται εν μέρη
Methyl
alcohol (μεθυλική αλκοόλη) διαλύεται
εν μέρη
Benzol
(βενζόλιο) πλήρης διάλυση
Petroleum
ether (πετρελαϊκός αιθέρας) σχεδόν πλήρης
διάλυση
Glacial
acetic acid (καθαρό αιθανικό ή οξικό οξύ)
διαλύεται εν
μέρη
Chloroform
(χλωροφόρμιο) πλήρης διάλυση
Carbon
di-sulphide
(Διθειάνθρακας) πλήρης διάλυση
CAS
Number ( Chemical Abstracts Service )
No. 9000-16-2
_ _
§23
Ταξινόμηση και ιδιότητες
Η
δάμμαρη είναι μία από τις φυσικές ρητίνες
που αποτελούνται από μείγματα τερπενικών
ενώσεων με βασική μονάδα το ισοπρένιο
(C5).
Η
ταξινόμησή της στις τριτερπενικές
ρητίνες οφείλεται στον αριθμό των
ισοπρενικών μονάδων
που περιέχονται στο μόριό της.
Αυτές
είναι οργανικές πολύπλοκες ενώσεις με
μεγάλο ή μικρό μοριακό βάρος (στην
δάμμαρη μικρό). Εκκρίνονται υπό μορφή
παχύρρευστου κολλώδους μείγματος από
διάφορα είδη πλατύφυλλων συνήθως (και
όχι μόνον / κωνοφόρα,...)
τροπικών δέντρων με σκοπό την επούλωση
των πληγών τους.
Πρώτα
από όλα να εμποδίσουν την εκροή, έξω από
τα σώματά τους, των δικών τους χυμών
και του νερού ενώ παράλληλα να βάλουν
φραγή στην εισβολή ξένων σωμάτων (άμμος,
αποσαθρωμένες και κονιορτοποιημένες
ξυλώδεις κ.αλ., ύλες, ...), μικροοργανισμών,
εντόμων κ.αλ.
Στις
χαρακτηριστικές ιδιότητες της δάμμαρης
(όπως και των άλλων φυσικών ρητινών)
τοποθετούμε κάθε ιδιότητα που την
διακρίνει και εν συνεχεία το πως αυτές
οι ιδιότητες με
την ανάλογη, απλή ή πολύπλοκη “επεξεργασία”,
θα περάσουν σε διάφορες πρακτικές εφαρμογές.
Στις
ιδιότητες αυτές προσμετρώνται τα θετικά
και τα αρνητικά, ανάλογα με τους βαθμούς
δυσκολίας που θα συναντήσουμε, πρώτα
απ' όλα στην δυνατότητα απόκτησης της
ρητίνης, σε
ποια ποσότητα, ποια ποιότητα και σε
ποιους χρόνους η αποκομιδή της, η μεταφορά και
διακίνηση, κ,ο,κ., και έπειτα ο χειρισμός
στην ανθεκτικότητα που θα προβάλλει στις
επιδιωκόμενες τροποποιήσεις προς χρήση
σε βιομηχανικούς, εργαστηριακούς, ιατρικούς,
και άλλους σκοπούς.
Οι
ιδιότητες αυτές είναι η συγκολλητική
ικανότητα, η σχέση και οι συμπεριφορές της
με άλλα υλικά (συνθετικές ρητίνες,
χρώματα, οικοδομικά υλικά, ζωικές ύλες,
οξέα, διαλύτες, κτλ.) η αδιαλυτότητα και
οι βαθμοί διαλυτότητας στα αιθέρια
έλαια, στα καρπικά έλαια, τα οξέα, το
νερό, η σκληρότητα, η διαφάνεια, το άρωμα,
οι δυνατότητες ρευστοποίησης, η
τοξικότητα, η οξείδωση στον ελεύθερο
αέρα, συμπεριφορές στις
κλιματικές συνθήκες, το ηλιακό φως,
κτλ.,
mediums
&
βερνίκια
§24
εισαγωγή
Έχουμε βερνίκια
και mediums παρασκευασμένα με θερμό και
ψυχρό τρόπο.
Τα
υλικά τους είναι φυσικές και συνθετικές
ρητίνες, τα οξείδια, τα ξηραινόμενα
έλαια, τα
αιθέρια έλαια, η αιθυλική αλκοόλη, το
κερί μελισσών.
Θερμή
παρασκευή
Στα
βερνίκια και mediums θερμής παρασκευής
έχουμε τις φυσικές ρητίνες, τα οξείδια, τα
ξηραινόμενα έλαια, τα αιθέρια έλαια, το
κερί.
Οι
φυσικές ρητίνες, μαλακές (μαστίχα, ρητίνη
πεύκου, ελάτου, ...) σκληρές
και απολιθωμένες (στις σκληρές και
απολιθωματικές έχουμε την Σανδαράχη, τα
διάφορα κοπάλια, το ήλεκτρο) χρησιμοποιούνται
σε βερνίκια και mediums με θερμή παρασκευή
ως τον 19ο αιώνα και από 'κει και πέρα
φτάνουν ως τις μέρες μας αλλά έχουν
εγκαταλειφθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό,
τουλάχιστον όσον αφορά την εφαρμογή τους
στην ζωγραφική με τέμπερες και λάδια.
Συνοψίζοντας
Έχουμε λοιπόν
τα βερνίκια και τα mediums θερμής παρασκευής
παρασκευαζόμενα με
οξείδια (μολύβδου, χαλκού), τα ξηραινόμενα
έλαια, όπως το λινέλαιο, το βρασμένο
λινέλαιο, το καρυδέλαιο (στα mediums) και
τις φυσικές ρητίνες της σανδαράχης
(τελικό βερνίκι), της μαστίχας, της
δάμμαρης, τα διάφορα κοπάλια, του ήλεκτρου
(τελικό βερνίκι), το
λιβάνι (στα mediums), το κολοφώνιο.
Έχουμε
το “λευκό” κερί μελισσών.
Αυτά
ονομάζονται σωρηδόν ελαιορητινικά
βερνίκια.
..
ή βερνίκια λαδιού – ρητίνης
resin-oil
varnishes
oil
varnishes
ψυχρή
παρασκευή
Οι
ρητίνες της Μαστίχας, της Σανδαράχης
και το κολοφώνιο βάζουν στο παιχνίδι την
ψυχρή παρασκευή από τον 17ο αιώνα και
μέχρι τις μέρες μας.
Τον
19ο αι., προστέθηκε και η δάμμαρη.
Την
απολιθωμένη
δάμμαρη
δεν την χρησιμοποιούμε.
Στα
βερνίκια και τα mediums με ψυχρή παρασκευή
έχουμε διαλύματα ρητινών όπως η
σανδαράχη, η μαστίχα, η δάμμαρη, η έλεμι,
το κολοφώνιο ενώ τα μέσα διάλυσης των
ρητινών είναι η αιθυλική αλκοόλη (κοιν.,
οινόπνευμα, ..σε καθαρό και μετουσιωμένο
οινόπνευμα των ±
95°
)
και τα αιθέρια έλαια από απόσταξη ρητινών
και κίτρων και το
“λευκό” κερί μελισσών.
Στην
αλκοόλη
έχουμε τα spirit
varnishes
Στα
αιθέρια
έλαια
έχουμε τα essential
oil varnishes
I
βερνίκια
και mediums δάμμαρης
παρασκευασμένα με ψυχρό τρόπο.
Οδηγίες
παρασκευής
§25
Βερνίκι (damar final
varnish)
Αν
ζούμε σε κανονικό ή ξηρό κλιματικό
περιβάλλον οι αναλογίες για το τελικό
βερνίκι θα
είναι 1 (ένα) μέρος δάμμαρη σε 2
(δύο) μέρη τερεβινθέλαιο.
Σε
υγρό περιβάλλον θα έχουμε 1
(ένα) μέρος ρητίνης και 3 (τρία) μέρη
του
τερεβινθέλαιου το οποίο μπορούμε να το
χρησιμοποιούμε και σε ξηρό περιβάλλον.
§26
Καθαρισμός της
Δάμμαρης με καθαρό οινόπνευμα για ένα
καλύτερο βερνίκι
Ο
Κ. Πλακωτάρης θεωρεί ότι για να πάρουμε
το καλύτερο από την δάμμαρη και πριν
προχωρήσουμε στην παραγωγή του βερνικιού
μας, θα πρέπει να απαλλαγούμε από εκείνα
τα συστατικά της ρητίνης που διαλύονται
στο οινόπνευμα.
(βλ.
«Υλικά &
Τεχνικές στη Ζωγραφική και Διακοσμητική»
_ II. Δάμμαρη,
σελ. 68 / εκδ.,
«ΩΡΑ», 1983)
Για
να επιτύχουμε κάτι τέτοιο θα κάνουμε
ότι και στην παρασκευή του βερνικιού
με το τερεβινθέλαιο.
Μέσα
σε ένα «σακουλάκι» από τουλπάνι ή ύφασμα
με όχι σφικτή πλέξη βάζουμε την
τριμμένη μας δάμμαρη. Μπορούμε να βάλουμε
και τα ακοπάνιστα κομμάτια όπως τα
έχουμε αγοράσει, αλλά η προσωπική μου
άποψη είναι πρώτα να έχει γίνει πούδρα στο
γουδί.
Το
σακουλάκι κρεμιέται μέσα σε ένα γυάλινο
βάζο με βιδωτό καπάκι
(αναλυτικότερα,
όλα αυτά, θα τα δείξω παρακάτω με σχέδια
όταν θα παραθέσω τα σκεύη που
θα χρειαζόμαστε σε αυτές τις διαδικασίες
παραγωγής βερνικιών και mediums).
Γεμίζουμε
το βάζο με καθαρό οινόπνευμα μέχρι να
σκεπάσει ολοκληρωτικά το σακουλάκι.
Βιδώνουμε σωστά το καπάκι και αφήνουμε
τον διαλύτη να δράσει πάνω στην ρητίνη.
Όπως
είπαμε και παραπάνω το οινόπνευμα ανήκει
στους διαλύτες εκείνους που διαλύουν
μόνον εν μέρει την δάμμαρη.
Έτσι
μετά από ένα χρονικό διάστημα η ρητίνη
που θα απομείνει στο σακουλάκι (80
με 85% περίπου του αρχικού βάρους) θα
είναι αυτή που θα χρησιμοποιηθεί στην
κατασκευή του βερνικιού, αφού όμως
αφήσουμε την ρητίνη μας να στεγνώσει
καλά καθώς το οινόπνευμα θα εξατμίζεται
από πάνω του ενώ το οινόπνευμα που γέμιζε
το βάζο πρέπει να πεταχτεί.
Συνοψίζοντας
Το
οινόπνευμα θα διαλύσει ένα 15 με 20%
της ρητίνης.
Αυτό
που μένει αδιάλυτο στην αιθανόλη και
τη μεθανόλη είναι το πολυμερές polycadinene
(προγενέστερη
ονομασία _βρεζένιο).
Η
ρητίνη που έμεινε στο σακουλάκι είναι
αυτή που θα γίνει βερνίκι ή medium αλλά
τώρα είναι κατά το ένα πέμπτο (περίπου)
λιγότερη από αυτήν που είχαμε βάλει
αρχικά στο σακουλάκι.
Οπότε
πρέπει να υπολογίζεται εκ των προτέρων
αυτή η απώλεια βάρους για να μην έχουμε
στο τέλος λιγότερο βερνίκι από αυτό που
χρειαζόμαστε ή σκοπεύουμε να παράξουμε.
Η
Ελένη Ε. Ιωακείμογλου στο βιβλίο
της «Τα Οργανικά Υλικά στην Τέχνη και
την Αρχαιολογία» αναφέρεται σε έναν
τρόπο της απαλλαγής από αυτά τα συστατικά
της δάμμαρης επεμβαίνοντας
άμεσα
στο διάλυμα βερνικιού και όχι την
στερεοποιημένη ρητίνη στη φυσική (ή
εμπορεύσιμη) μορφή
της που περιέγραψα εγώ πιο πριν.
Δυστυχώς
όμως η συγγραφέας δεν αναφέρει την
ποσότητα οινοπνεύματος που θα πρέπει να
βάλουμε, υπολογίζοντας είτε σε αναλογίες
όγκου είτε σε αυτές των γραμμαρίων με
βάση τον
όγκο ή τα γραμμάρια του ρευστού βερνικιού.
[σελ.,
178] (......)
«
Η προσθήκη αλκοόλης στα διαλύματα της
Δάμμαρης προκαλεί τη δημιουργία ενός
κ η ρ ώ δ ο υ ς ι ζ ή μ α τ ο ς , το οποίο
αντιστοιχεί περίπου στο 15% - 20%
του βάρους της Ρητίνης».
(.......).
Αυτό
το κηρώδες ίζημα πρέπει να αφαιρεθεί
από το δοχείο φύλαξης του βερνικιού και
να πεταχτεί (όχι στον νεροχύτη). Το
βερνίκι να σουρωθεί καλά και μία και
δύο και περισσότερες φορές εάν χρειαστεί
μέχρι να καθαρίσει τελείως.
§27
Ελληνική αγορά
και κόστος του οινοπνεύματος
(η
παράγραφος §27
είναι
συρραφή αποσπασματικών κειμένων
από
το Κεφάλαιο
που αναφέρεται ειδικά στο οινόπνευμα
και ανήκει στο ψηφιακό βιβλίο μου με
τον προσωρινό τίτλο: «έλαια
&
ρητίνες
_ βερνίκια & mediums» της
σειράς
«υλικά &
τεχνικές στο σχέδιο καί στην
ζωγραφική», που
θα ολοκληρωθεί σε
7 τόμους περίπου
και αναρτώ σταδιακά στο διαδίκτυο.
Ο συγκεκριμένος “τόμος” δεν έχει
αναρτηθεί, εκτός λίγων τμημάτων. Το
κεφάλαιο με τα οξέα και το οινόπνευμα
δεν έχουν αναρτηθεί ακόμα γιατί βρίσκονται
σε στάδιο επεξεργασίας).
Το
κόστος αγοράς του εισαγόμενου ή εγχώριου,
καθαρού οινοπνεύματος άνω των 95°
είναι εξωφρενικό και ασύμφορο.
Τι
μπορούμε να κάνουμε!
Όσον
αφορά το φαρμακευτικό οινόπνευμα
των 70°
βαθμών έχουμε ένα λογικό κόστος αλλά μας
είναι εντελώς άχρηστο στην ζωγραφική
και τα σχετικά.
Άρα
μας μένει το μετουσιωμένο
άχρωμο
οινόπνευμα
που μπορεί να είναι ανόθευτο, άρα
100% οινόπνευμα
με μόνη προσθήκη ενός υλικού που το
κάνει άχρηστο στην παραγωγή οινοπνευματωδών
ποτών, αλλά απ' ότι λέγεται και μάλλον
έτσι είναι, δεν υπάρχει τίποτα που να
μας αποτρέπει από το να το χρησιμοποιήσουμε
στα βερνίκια, τα mediums, κτλ.
Το
κόστος του είναι σαφώς πολύ μικρότερο
από το καθαρό οινόπνευμα.
Το
μετουσιωμένο οινόπνευμα το προμηθεύομαι
από το ABIO.
Υπάρχουν
και άλλοι πωλητές, όπως ο batis
(www.batis.gr).
Ίσως
και σε προμηθευτές χημικών και ιατρικών
εργαστηρίων, κοκ.
[Αυτή
η εκλογή έχει να κάνει με την ευκολία
προμήθειας του υλικού με γεωγραφικά
και προσωπικά κριτήριαή
ότι άλλο και αφορά τον καθ' έναν από
μας. Άρα όταν αναφέρομαι σε συγκεκριμένους
πωλητές και εδώ και
στα άλλα κείμενα αυτής της σειράς, δεν
κάνω διαφήμιση ή επιλεκτικούς διαχωρισμούς
_και δεν είμαι ντίλερ.....Οπότε
πρέπει να το ψάξετε και
εσείς
..]
Τα
στοιχεία που δίνει στην ιστοσελίδα του
το ABIO είναι
τα εξής:
οινόπνευμα
μετουσιωμένο:
100%
(μάλλον θα εννοεί (με το 100%)
ότι
δεν έχει πρόσθετα για αύξηση του όγκου
ή ότι δεν είναι “βρόμικο” όπως το
Φωτιστικό οινόπν. και κατά συνέπεια
φθηνότερο προϊόν, κοκ.
χημικός
τύπος: C2H5OH
εναλλακτικό όνομα: Denatured Ethyl Alcohol
εναλλακτικό όνομα: Denatured Ethyl Alcohol
Μορφή:
Άχρωμο
υγρό
........
Μετουσιωμένο
οινόπνευμα είναι και το λεγόμενο
φωτιστικό οινόπνευμα των
93°
(εγχώριας
παραγωγής) το
οποίο περιέχει τερεβινθέλαιο, χρωστικές
και διάφορα δηλητήρια, όπως η
γαλαζόπετρα που δίνει στο υγρό και το
μπλε χρώμα.
Στο
ελληνικής παρασκευής φωτιστικό οινόπνευμα
έχουμε σύμφωνα
με
τα κάτωθι ..
The
denaturants which are employed in each Member State for the purposes
of completely denaturing alcohol in accordance with Article 27 (1)
(a) of Directive 92/83/EEC are as described below:
Alcohol
Specifications European
Union
Ethanol
Denaturants / 22 November 1993
Greece
Five
litres of methyl alcohol per hectolitre of impure ethyl alcohol,
plus:
0.5
% lamp oil,
4
p.p.m methylene blue,
1
% oil of turpentine.
Οι
ουσίες αυτές το κάνουν ακατάλληλο για
χρήση στην παρασκευή οινοπνευματωδών
ποτών αλλά
και στην υγιεινή του σώματος, στην
φροντίδα πληγών κτλ., γιατί με αυτά που
περιέχει είναι
ακάθαρτο.
Αυτό
το οινόπνευμα μας είναι άχρηστο στην
παρασκευή βερνικιών, κοκ, χρήσιμο όμως
αν χρησιμοποιούμε καμινέτο καθώς και
στην καθαριότητα επιφανειών εργασίας,
όπως πάγκους και
πινακίδες φορμάικας (πινακίδες
σχεδιαστηρίων, κτλ), στις παλέτες των
χρωμάτων μας (γυαλί,
πλαστικό, ξύλο, κοκ.), αλλά μετά θέλει
ξέπλυμα με νερό για να απομακρυνθούν διάφορα
βλαπτικά κατάλοιπα αυτού του οινοπνεύματος
πριν ξανά απλώσουμε τα χρώματά στην
παλέτα μας, κτλ.
§28
Κερί μέλισσας και ρύθμιση του βερνικιού
Εάν θέλουμε
το βερνίκι μας να μην είναι γυαλιστερό
αλλά να είναι Ματ πρέπει να προσθέσουμε
αποχρωματισμένο κερί μέλισσας.
Η ποσότητα του
κεριού υπολογίζεται με βάση την ποσότητα
του τερεβινθέλαιου, όταν ακολουθούμε
την ογκομετρική αναλογία στις ποσότητες
των υλικών και φυσικά η ποσότητα του
κεριού καθορίζει τι βερνίκη θα έχουμε,
λίγο γυαλιστερό ή μεσαίο βερνίκι,ή καθόλου
γυαλιστερό / μάτ.
Επίσης η
ποσότητα (μικρή ή μεγάλη) του κεριού
ρυθμίζει και την ελαστικότητα του
βερνικιού. Φτιαγμένο μόνο με δάμμαρη
και νέφτι έχουμε ένα βερνίκι πιο σκληρό
από το βερνίκι που περιέχει
μελισσοκαίρι.
Σε έναν ζωγρ.,
πίνακα, ελαιογραφίας, ή λιπαρής τέμπερας,
κτλ, με φορέα το ξύλο η προσθήκη κεριού
δεν χρειάζεται εκτός και αν η επιλογή
καθορίζεται με αισθητικά κριτήρια.
Εάν τώρα έχουμε
ελαιογραφίες πάνω σε μουσαμάδες (διάφορα
υφάσματα, βαμβακερά, λινά, κοκ), που
υφίστανται κάποιες, έστω και μικρομεταβολές
(..διαστολής και συρρίκνωσης) εξαιτίας
των μεταβαλλόμενων εποχικών κλιματικών
συνθηκών το βερνίκι θα πρέπει να μπορεί
να ακολουθεί αυτές τις
συστολές ώστε να μην επέλθουν
κρακελαρίσματα.
Ειδικά όταν
έχουμε σκληρά βερνίκια (σανδαράχης,
μερικά από τα κοπάλια,...) που δεν μπορούν να ακολουθήσουν
τα τραβήγματα των πλεγμένων νημάτων
του μουσαμά και μιας ελαστικής επίστρωσης
τότε μια μικρή ποσότητα κεριού θα ήταν
χρήσιμη.
Βέβαια η
Δάμμαρη και η Μαστίχα είναι μαλακά κατά
βάση ρετσίνια και δεν δίνουν τα σκληρά βερνίκια που
δίνουν η σανδαράχη και μερικά από
τα κοπάλια (τα πολύ σκληρά
κοπάλια είναι
απολιθωμένες και ημι-απολιθωμένες
ρητίνες. Οι απολιθωμένες ρητίνες που
είναι και οι σκληρότερες, βρίσκονται
θαμμένες στο έδαφος, σε πυθμένες λιμνών,
κ.αλ., προερχόμενες είτε από δέντρα που
έχουν πλέον
εκλείψει εδώ
και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια ή και
λιγότερο, είτε από είδη δέντρων όπως
αυτά που ανήκουν στην οικογένεια
dipterocarpaceae).
Παρόλα αυτά
η υπεριώδης ακτινοβολία και η οξείδωση
στον ελεύθερο αέρα, μαζί με τις σκόνες και τα
μικροσωματίδια μιας επιβαρυμένης
ατμόσφαιρας από τον άνθρωπο, δρουν
αρνητικά ειδικά στη δάμμαρη
και ακόμα περισσότερο εάν το δαμμαροβέρνικο
είναι προϊόν θερμής παρασκευής, οπότε
είναι δύσκολη και η αφαίρεσή του όταν
γεράσει μετά από κάποιες
δεκαετίες (συνήθως δύο δεκαετίες και
περισσότερο αρχίζει η γήρανση (;), είτε
της θερμής είτε της ψυχρής παρασκευής),
ακόμα και από έναν έμπειρο συντηρητή.
Οπότε σε ένα
βερνίκι με_1 (ένα) μέρος ρητίνης
δάμμαρης που διαλύεται σε 3 (τρία)
μέρη τερεβινθέλαιου προσθέτουμε 1
(ένα) μέρος αποχρωματισμένο κερί μέλισσας ή και λιγότερο,
πχ., 5% κερί σε όγκο αναλογικά
με τον όγκο του τερεβινθέλαιου.
Βασικά πρέπει
να πειραματιστούμε λίγο μέχρι να
πετύχουμε το βερνίκι που ταιριάζει στους πίνακές
μας.
§29
αυγοτέμπερα
Στην αυγοτέμπερα
τώρα, υπάρχει μία ενδιαφέρουσα συνταγή
που δίνεται από την εταιρία εμπορίας
ζωγραφικών υλικών ABIO στον κατάλογο
των ετών 2002 – 2003. / σελ., καταλ., 36
Δάμμαρη 40
γρμ. σε 100 κ.ε νέφτι και 2,5
γρμ., (5%) μελισσοκέρι.
§30
βερνίκι ρετούς
(damar retouch Varnish)
Αν
ζούμε σε υγρά περιβάλλοντα, έχουμε
1 (ένα) μέρος δάμμαρη και 6
(έξι) μέρη τερεβινθελαίου.
Μία
ελάχιστη ποσότητα από stand oil
μπορεί να προσδώσει μια επιθυμητή
ελαστικότητα στο
ρετουσο-βερνίκι μας, ειδικά αν δουλεύουμε
σε τελαρωμένο μουσαμά.
Αυτή
είναι η καλύτερη και περισσότερο
προτιμώμενη από
ζωγράφους
και συντηρητές αναλογία και αφορά το
βερνίκι ρετούς από φυσική ρητίνη και
διπλοαπεσταγμένο νέφτι.
Όμως
μπορούμε να πειραματιστούμε και με το
1 μέρος
δάμμ.
προς
3 μέρη τερεβινθέλαιο, αν και αυτό (1
προς 3)
για βερνίκι ρετούς στην ελαιογραφία ενδέχεται
να προσδώσει υπερβολική και ανεπιθύμητη
γυαλάδα και λιπαρότητα.
Αυτό
“παίζει” ανάλογα με το είδος της
επίστρωσης του μουσαμά ή του ξύλου καθώς
επίσης και
με το τι medium και κολλητικό μέσο
χρησιμοποιούμε στις χρωματικές στρώσεις
που θα καλυφθούν από το βερνίκι–ρετούς.
Συν το πόσο καλά έχουν στεγνώσει αυτές
οι στρώσεις, κτλ.
§31
medium
δάμμαρης
1
(ένα μέρος) δάμμαρη προς 2 (δύο μέρη)
τερεβινθέλαιο.
ή
1
(ένα μέρος) δάμμαρη προς 3 (τρία μέρη)
τερεβινθέλαιο
οι
αναλογίες αυτές έχουν να κάνουν με το
κλιματικό περιβάλλον (περισσότερη
υγρασία - περισσότερο τερεβινθέλαιο),
αλλά και με προσωπική επιλογή στην
επιδίωξη κάποιων συγκεκριμένων
αποτελεσμάτων τόσο στο τελικό αποτέλεσμα
όσο και στην συμπεριφορά
των
υλικών και των εργαλείων καθώς θα
απλώνουμε τα χρώματά μας στο μουσαμά ή
το προετοιμασμένο ξύλο (ή όπου αλλού).
Έχουμε να κάνουμε με χρόνους στεγνώματος των
χρωμάτων, ..βαθμός γυαλάδας, ..βαθμός
διαφάνειας, φωτεινότητα των χρωμάτων,
κ.ο.κ).
II
βερνίκια
και mediums δάμμαρης
παρασκευασμένα
με ζεστό τρόπο
Θα
ξεκινήσω πρώτα με τα βερνίκια και τα
μίντιουμ της Δάμμαρης που γίνονται με
λινέλαιο είτε
με “ψήσιμο” είτε και με ζεστό τρόπο
(σε χαμηλή φωτιά).
Το
μίντιουμ αυτό που είναι παράλληλα
και βερνίκι, μας το δίνει και ο
Τζιόρτιο Ντε Κίρικο μέσα
από ένα μικρό καταληκτικό παράρτημα με
τον τίτλο «ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ» στο
βιβλίο _Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο «ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ
ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ» / στην Ελλάδα κυκλοφόρησε
από τις εκδόσεις _ύψιλον / βιβλία.
1
(ένα) μέρος
κοπανισμένης και
κονιορτοποιημένης (πούδρα) ρητίνης που
μπορεί να είναι δάμμαρη
ή μαστίχα αν θέλουμε βερνίκι και medium
μαζί, αλλά μπορεί να είναι και λιβάνι αν
θέλουμε μόνον medium και όχι βερνίκι ή
βερνίκι ρετούς.
Σε
αυτή την κονιορτοποιημένη ρητίνη
αντιστοιχεί ένα 1
μέρος λινέλαιου.
Η
μέτρηση των ποσοτήτων γίνεται με ένα
ογκομετρικό δοχείο.
Δεν
χρησιμοποίησα ποτέ Bερνίκι
δάμμαρης με θερμή παρασκευή σε λάδι.
Έκανα
όμως Mediums με ρητίνες, κυρίως της
δάμμαρης, που έλιωναν με ψήσιμο μέσα σε
λινέλαιο _ραφιναρισμένο ή ψυχρής
έκθλιψης. Πειραματίστηκα επίσης με
ρητίνες όπως το
λιβάνι και ελάχιστα με το κολοφώνιο.
§32
Μειονεκτήματα αυτού του τρόπου παρασκευής
Κολλητικό
μπορεί να γίνει ένα medium θερμής
παρασκευής με ρητίνες, δάμμαρης και
μαστίχας, εάν
αυτές λιώσουν με θέρμανση μέσα σε
λινέλαιο ή καρυδέλαιο.
Αυτά
τα αρνητικά αποτελέσματα που μπορεί να
μας τύχουν (δεν είναι κάτι δεδομένο)
οφείλονται σε
πολλούς παράγοντες.
Εδώ
θα καταγράψω μόνο όσα έχουν να κάνουν
με την προσωπική μου εμπειρία.
Πριν
από δύο και... δεκαετίες, ζωγράφιζα συχνά
με τέτοια mediums.
Αυτά
τα mediums άλλες φορές στέγνωναν καλά και
έδιναν στα χρώματά μου αυτά που ήθελα, δηλαδή,
ελεγχόμενη ρευστότητα, γυαλάδα,
φωτεινότητα και σχετική διαφάνεια,
κυρίως όταν δούλευα
μια κι έξω ().
Άλλες
φορές όμως ήταν η απόλυτη απογοήτευση,
γιατί δεν στέγνωναν γρήγορα και η γυαλάδα που
ήθελα από τα χρώματα δεν ήταν και η
καλύτερη (υπερβολική, ..άσχημη λιπαρότητα,
...), ενώ
τα χρώματα γίνονταν κολλητικά.
Αυτός
ο τρόπος παρασκευής των mediums ρητίνης
από κάποιους ζωγράφους προτείνεται ως
καλός, ενώ από άλλους απορρίπτεται ως
προβληματικός, προτείνοντας την παρασκευή τους
με ψυχρή χωρίς θέρμανση μέθοδο και
διάλυση μέσα στο τερεβινθέλαιο (νέφτι
διπλής
απόσταξης)
όσων αφορά τις ρητίνες δάμμαρης και
μαστίχας.
Και
αυτή την τελευταία μέθοδο (ψυχρή παρασκευή
σε νέφτι) ακολούθησα στα επόμενα χρόνια
με πολύ καλά αποτελέσματα σε συνδυασμό
με το λινέλαιο ηλίου που το θεωρώ ως
medium εξαιρετικό (ένα από τα καλύτερα στην
ελαιογραφία αλλά και ως πρόσθετο στην
λιπαρή τέμπερα με κρόκο αυγού,
ενώ συχνά τα συνδυάζω με τα προαναφερθέντα ρητινώδη
(λινέλαιο ηλίου + medium δάμμαρης
ψυχρής παρασκευής).
Καλύτερα
λοιπόν τα mediums δάμμαρης και μαστίχας,
τα βερνίκια ρετούς και
τα “τελικά” βερνίκια
που εμείς
παρασκευάζουμε, να γίνονται με την ψυχρή
μέθοδο διαλυμένα σε νέφτι διπλής
απόσταξης.
Πως παρασκευάζονται
τα midiums & τα βερνίκια
τα εργαλεία που χρειαζόμαστε
§33
Εργαλεία
και σκεύη
που
θα χρειαστούμε για την παρασκευή των
βερνικιών και mediums της δάμμαρης
και
της μαστίχας
(και όχι
μόνον...)
1)
Ένα μπρούτζινο μεσαίο ή μεγάλο γουδί.
2)
Δύο ογκομετρικά
δοχεία με “εγχάρακτους”
δείκτες στην
κλίμακα των ml.
Η
χωρητικότητα των δοχείων να
είναι ανάλογη των
ποσοτήτων που θέλουμε να χειριστούμε.
Από
την στιγμή που η παραγωγή μας έχει να
κάνει με ατομική χρήση και όχι εμπορική, δύο
όμοια κυλινδρικά δοχεία των 80
ή 100 ml
είναι αρκετή.
Δεν
είναι κάτι εξεζητημένο ο σωστός εξοπλισμός
του ατελιέ με σκεύη και εργαλεία που
θα κάνουν την δουλειά μας σωστά, εύκολα
και χωρίς υπερβολικό κόστος.
Μπορούμε
να βρούμε γυάλινα και πλαστικά σε
φαρμακεία και φαρμακαποθήκες όπως
επίσης και
σε καταστήματα που εξοπλίζουν τα χημικά,
τα ιατρικά ή άλλα, εργαστήρια.
α)
Επιλέγουμε τα γυάλινα,
β)
έχουμε δύο όμοια δοσομετρικά δοχεία,
όπου στο ένα θα μετράμε ρητίνες, κιμωλίες,
γύψους, και
άλλα παρόμοια και στο άλλο νέφτια, λάδια
και άλλα υγρά και ρευστά.
3)
μια κνισάρα με ψιλή σήτα
για να κοσκινίζουμε την ρητίνη που
έχουμε μετατρέψει σε
πολύλεπτή σκόνη στο γουδί και με το
κοσκίνισμα στην κνισάρα ξεχωρίζουμε
την πούδρα από
τα ξένα υλικά που είχαν εγκλωβιστεί στη
ρητίνη (τρήματα ξύλων, φύλλων, άμμος,
κ.α) και
τα κομμάτια ρητίνης που ακόμη είναι
χοντρόκοκκα και χρειάζονται επιπλέον
κοπάνισμα.
4)
Ένα
αλουμινένιο ταψί αρκετά μεγάλο και
καθαρό, όπου θα πέφτει η σκόνη
ρητίνης (πούδρα) όταν
θα την κοσκινίζουμε με την κνισάρα.
5)
Τουλπάνι ή “ιατρική” γάζα, νάιλον/
αραιή δέση, μουσελίνα _σιφόν ή ακατέργαστη (Raw
Muslin), ...
6)
λεπτός σπάγκος
ή χοντρή στριφτή πολύκλωνη κλωστή,
οδοντικό νήμα, κ.αλ.
7)
δύο κουτάλια, ένα κουταλάκι του γλυκού
και ένα της σούπας, μεταλλικά ή από
σκληρό πλαστικό.
8)
γυάλινο βάζο με βιδωτό καπάκι, όπου θα
γίνει η διάλυση της
ρητίνης μέσα στο νέφτι.
9)
γυάλινο ή πλαστικό βαζάκι των 50 έως 100
ml με βιδωτό
καπάκι
10)
γυάλινο βάζο αποθήκευσης της ρητίνης
σε κομμάτια όπως την προμηθευόμαστε από
την αγορά. Αποφεύγουμε να την πιάνουμε
με γυμνά χέρια ή να την εκθέτουμε για
ώρες ή
μέρες στον ελεύθερο αέρα.
Εάν
πρόκειται να την αποθηκεύσουμε για
μεγάλο χρονικό διάστημα πρέπει να την
φυλάξουμε σε καλά κλεισμένο γυάλινο
βάζο και μέσα σε κάποιο κουτί ή ντουλάπι
ώστε να μην εκτίθεται στο φως και την
υγρασία.
11)
Χωνί πλαστικό ή γυάλινο για τα ρευστά
και μικρό χωνί για μεταφορά της
σκόνης–πούδρας από
το γουδί στα βαζάκια αποθήκευσης.
12)
Τρία γυάλινα βάζα ή μπουκαλάκια με
βιδωτά καπάκια. Τα
καπάκια πρέπει να είναι ενισχυμένα με
επιπρόσθετη αδιάβροχη πλαστική εσωτερική
επένδυση ώστε
να αντέχουν στα οξέα, να μην σκουριάζουν,
να μην φουσκώνουν, να μην παραμορφώνονται
εξαιτίας της παρατεταμένης αποθήκευσης
των βερνικιών.
13)
Ζυγαριά από 1gr μέχρι και 500gr (με ελατήριο)
Τα
βερνίκια και τα mediums, είναι: α)
τελικό βερνίκι, β) βερνίκι –
ρετούς, γ) medium δάμμαρης.
§34
πρώτες ύλες στα βερνίκια και mediums
που
δίνονται στο κείμενο
Δάμμαρη
αναφορά
σε άλλες ρητίνες (μαστίχα, σανδαράχη,
κολοφώνιο)
γενική
αναφορά στα κοπάλια
διπλά
αποσταγμένο νέφτι
λινέλαιο
ψυχρής έκθλιψης
άλλα
λινέλαια και λάδια
κρόκος
αυγού
αιθυλική
αλκοόλη (οινόπνευμα)
αποχρωματισμένο
(ή λευκό) κερί μελισσών
III
οξείδωση
των βερνικιών
& υπεριώδης ακτινοβολία.
Ανέφερα
τα προβλήματα και τα ελαττώματα της
Δάμμαρης (τα ίδια
πάνω κάτω ισχύουν και για
την μαστίχα η οποία ως βερνίκι στην
γήρανση του κιτρινίζει περισσότερο από
την Δάμμαρη, ...), όταν
τα παρασκευάζουμε με θερμό τρόπο.
Όμως
παρόμοια προβλήματα σε πολύ μικρότερο
βαθμό, μπορεί να έχουμε και με την ψυχρή παρασκευή
της δάμμαρης, δηλαδή κιτρίνισμα, θάμπωμα,
κρακελάρισμα.
Αυτό
οφείλεται στην οξείδωση, δηλαδή σε
μια εσωτερική αποσύνθεση που υφίστανται οι
φυσικές ρητίνες εξαιτίας πρώτα εσωτερικών
παραγόντων που οδηγούν στην αυτό οξείδωση των
ρητινών, (σε άλλες ρητίνες περισσότερο
και σε άλλες λιγότερο, κ.ο.κ ) και οδηγούν στη
φθορά.
Αυτή
η οξείδωση που εξελίσσεται μέσα στο
βερνίκι και μετά στα επιφανειακά στρώματα σχετίζεται
αρχικά με την δράση των ελεύθερων
ριζών από την διάσπαση των τριτερπενικών ενώσεων
που αποσυντίθενται και εν συνεχεία
έχουμε οξειδωμένες τριτερπενικές
ενώσεις σε
αντίδραση με το οξυγόνο, κλπ.
Παράγοντες
γήρανσης των βερνικιών με εμφανείς
τις αρνητικές συνέπειες, όπως η
ευθρυπτότητα, ο χρωματισμός τους προς
τον κιτρινισμό, την θαμπάδα και την
επικαλυπτική σκουρότητα αλλά και την
μη διαλυτότητά της δάμμαρης στους
συνήθης διαλύτες του βερνικιού της
με πολλές αρνητικές συνέπειες και
πρόσθεση δυσκολιών στους συντηρητές,
είναι ένα πολύ θερμό περιβάλλον συν τον
"βαθμό" της υπεριώδους ακτινοβολίας
(UV) που διαπερνά το βερνίκι (φωτοχημικές
αντιδράσεις που διεγείρουν τα μόρια,
..φώτο οξειδωμένες ρητίνες, κτλ.).
Πρέπει
να έχουμε υπόψη μας ότι κύρια πηγή της
υπεριώδους ακτινοβολίας είναι ο ήλιος και
είναι μέρος ή περιοχή του συνολικού
φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής
ακτινοβολίας που
είναι διάσπαρτη στο Σύμπαν και δεν
κινείται μόνο στο "κενό" αλλά
διαπερνά ως ένα βαθμό και
την ύλη, ανάλογα με την σύστασή της.
Σήμερα
έχουμε συνθετικές ρητίνες που "ενεργούν"
ως φίλτρα στην υπεριώδη ακτινοβολία.
Φαίνεται να έχουν αντοχή στον χρόνο και
να μην εμφανίζουν τα μειονεκτήματά των
φυσικών ρητινών (κιτρίνισμα, κρακελάρισμα,
κτλ. ), αυτά όμως είναι συμπεράσματα
τεχνικού εργαστηρίου σε
νέες ύλες που χρησιμοποιούνται τα
τελευταία μόλις χρόνια και η αλήθεια
για την αντοχή τους θα
πιστοποιηθεί μετά από δεκαετίες και
αιώνες.
Αυτά
τα βερνίκια που λειτουργούν ως φίλτρα
δεν μπορούν να φτάσουν τα αισθητικά
αποτελέσματα των φυσικών ρητινών και
ιδιαίτερα της Δάμμαρης.
Η
επιλογή βέβαια είναι δική μας και μόνο
οι δοκιμές και οι πειραματισμοί θα μας
πουν πια από
όλα αυτά θα θεωρήσουμε κατάλληλα για
τα δικά μας έργα.
Την
επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας
πάνω σε μια ζωγραφισμένη επιφάνεια
μπορούμε να
την περιορίσουμε και με κάποιους απλούς
τρόπους ..................
Τα
ζητήματα αυτά θα τα αναπτύξω στο δεύτερο
μέρος (2ο τετράδιο) για την Δάμμαρη. Εδώ έκανα μια
πρόχειρη καταγραφή κάποιον πραγμάτων,
αλλά όλα αυτά δεν πρέπει να μας αποθαρρύνουν
από την χρήση των
φυσικών ρητινών στα βερνίκια που είναι
ακόμη αξεπέραστα σε αισθητικό επίπεδο.
§35
Προφυλάξεις από την ρητίνη
& σωστός χειρισμός
τοξικολογικές
επιπτώσεις _ δεν υπάρχουν (*)
(*)
Δεν επιτρέπεται η κατάποση ή η παρατεταμένη
επαφή με το δέρμα, ..η κατακάθιση στους
βλεννογόνους (μάτια,
μύτη).
Στην
κατεργασία της ρητίνης, όπως το κοπάνισμα
σε γουδί, άρα έχουμε αιωρούμενα και
εισπνεόμενα σωματίδια ρητινικής σκόνης
και το διασκορπισμό της στο γύρω
περιβάλλον_ χέρια, μαλλιά, μάτια, ...ρούχα,
παπούτσια,έπιπλα,
κτλ.,
τα ίδια ισχύουν και κατά το κρησάρισμα
( κοσκίνισμα ). 1) Απαραίτητη μια μάσκα
προφύλαξης από τη σκόνη.
2)
Ρούχα εργασίας 3) προεργασία ώστε κατά
την εργασία να μειωθεί η αιώρηση και ο
διασκορπισμός της ρητινικής σκόνης στο
χώρο εργασίας.
..από
την KREMER
WARNING:
Do not eat, drink or smoke. Wash hands immediately
after
use. Avoid dust formation. Wear protective clothing.
Keep out of reach of children.
No ACMI Certification Seals available.
Keep out of reach of children.
No ACMI Certification Seals available.
Ρητίνες
και κοπάλια Δάμμαρης
Τοπικά
και αποικιακά ονόματα
Karangkunthrikam
Tamil:
Karunkungiliyam, Karangkunthrikam
Black
Damar (Αγγλ.,
και Black
Damar-Tree)
Είναι ρητίνη
που ανήκει στις δάμμαρες και εξάγεται
από το δέντρο Canarium strictum που
φύεται σε: India, Myanmar, και την επαρχία
Yunnan της Κίνας.
Το
δέντρο Canarium
strictum,
ως είδος τοποθετείτε στην τάξη των
Sapindales, της
οικογένειας
Burseraceae
[
βλ.,
Carl
Sigismund Kunth
( 1788 – 1850 )
]
που
ανήκει στο
βασίλειο (Kingdom) των Plantae.
Στο διηπειρωτικό
εμπόριο της ρητίνης (εκτός του τοπικού
εμπορίου των παραγωγών χωρών) έρχεται
από την Ινδία, .... και είναι γνωστή ως
δάμμαρη και ως Sambrani.
Εκτός από τα
θυμιάματα και τα “βιομηχανικά” βερνίκια,
συναντάται και ως υποκατάστατο της
Pini
burgundica ή
Burgundy
Pitch (Spruce / πικέα - picea)
resin, (μιας ελατορητίνης από
κωνοφόρα δέντρα ανήκοντα στην οικογένεια
των ελατιδών
που φύονται σε Αμερική και
Ευρώπη.
(....)
«Εάν το
κολοφώνιον τακή προστεθέντος ύδατος
και το ύδωρ εξατμισθεί πάλιν δια συνεχούς
ανακινήσεως αποτελείται μάζα υπόξανθος
το χρώμα, υποδιαφανής και εύθρυπτος
καλουμένη λευκή
ρητίνη ή βουργουνδική πίσσα ( Resinα alba,
Pix
Burgundica»
(…....)
χρησιμοποιούμενη
στα λεγόμενα
MEDICINAL
PLASTERS,
για
δερματικές παθήσεις, κ.αλ.
Sambrani
Η
ονομασία Sambrani
δίνεται
στην ρητίνη όταν αυτή προορίζεται για θυμίαμα και ίαση [
αν και με αυτό το όνομα συνοδεύονται,
“μπερδεύονται” (δημιουργώντας σύγχυση,
ανάλογα την
γεωγραφική περιοχή), αναμιγνύονται,
διάφορες άλλες ρητίνες (βάλσαμα –
λιβάνια /
βλ.
.. Styrax
,
Benzoin
resin
) στην καύση θυμιάματος, αρωματισμούς
χώρων και σώματος, και
στην θεραπεία πονοκεφάλων και παθήσεων
του αναπνευστικού, κτλ., προερχόμενες από
νοτιοανατολική Ασία και νότιο Αμερική
...) ].
άλλα
ονόματα αυτής της ρητίνης
παραδοσιακά
ονόματα, στις λαϊκές γλώσσες (της
καθομιλουμένης και τοπικής (ντοπιολαλιάς)),
αποικιακά
ονόματα.
Γεωγραφία,
Λαοί
και
Γλώσσες
Tamil
(Tamilians,
Λαός
& γλώσσα,
βλ.,
Ινδία, βόρεια
Σρι
Λάνκα, Σιγκαπούρη, κ.αλ.):
Karunkungiliyam,
Karangkunthrikam
Telugu (Language, βλ., Ινδία): NallaroojanMalayalam, ((Kairali), γλώσσα που ομιλείται στην Ινδία): Pantham, Pantappayan, Thelli, Viraka, Thellippayin, Karutha-Kungiliyam Telli
Kannada, Canarese ή Kanarese (βλ. Ινδία): Manda dhoopa / Mandadupa,
Telugu (Language, βλ., Ινδία): NallaroojanMalayalam, ((Kairali), γλώσσα που ομιλείται στην Ινδία): Pantham, Pantappayan, Thelli, Viraka, Thellippayin, Karutha-Kungiliyam Telli
Kannada, Canarese ή Kanarese (βλ. Ινδία): Manda dhoopa / Mandadupa,
Nalla
rojanamu
Hindi, (επίσημη γλώσσα της Ινδίας μαζί με τα αγγλικά): Kala damar (kala dammar)
Hindi, (επίσημη γλώσσα της Ινδίας μαζί με τα αγγλικά): Kala damar (kala dammar)
Bengali,
(μητρική
/ εθνική γλώσσα σε Μπαγκλαντές αλλά
συναντ.,
και
σε Ινδικά κρατίδια, κτλ.):
Kala
dammar
Gujarati,
(γλώσσα,
βλ., περιοχή Gujarat
/ Ινδία):
Kala
dammar
Sanskrit, (Sanskrit (αγγλικά) / σανσκριτική γλώσσα / ιερή γλώσσα του Ινδουισμού, κτλ., ..): Raladhupa, Mandadhupa (όνομα φυτών στην Ινδία)
Sanskrit, (Sanskrit (αγγλικά) / σανσκριτική γλώσσα / ιερή γλώσσα του Ινδουισμού, κτλ., ..): Raladhupa, Mandadhupa (όνομα φυτών στην Ινδία)
Marathi,
(λαός
και γλώσσα / Ινδία, ..):
Dhup
English:
Dammar, Black dammar, Black dammar – Tree,
_
_ _ _ _ _
Ινδονησία
Damar
Puti, (;) ....
πηγές
...
(ενδεικτικά
... / θα
προστεθούν
και άλλες μελλ.)
A
Review of DIPTEROCARPS / Taxonomy, ecology & silviculture
Editors:
Simmathiri Appanah, Jennifer M. Turnbull
DR.
KARL DIETERICH «THE
ANALYSIS OF RESINS BALSAMS AND GUM RESINS»
/ ... 1920
NATURAL
RESINS
AMERICAN
GUM IMPORTERS ASSOCIATION, INC.
36Q
FURMAN STREET / BROOKLYN, N. Y.
Ελένη
Ε. Ιωακείμογλου «Τα
Οργανικά Υλικά στην Τέχνη και την
Αρχαιολογία» ,
τόμος Α' / εκδ. ΙΩΝ
– -
- - –
Ξαβέριου
Λάνδερερ
«ΧΗΜΕΙΑ»
τόμος Β'
/
σελ., βιβλ. 162 , pdf 168 / ΕΝ
ΑΘΗΝΑΙΣ 1842.
_
_ _ _ _ _
Dipterocarpaceae
Explained
_
_ _ _ _ _
IPGRI
> APFORGEN
Priority Species Information Sheet
Hopea
odorata Roxb.
yang
keruing «Dipterocarpus alatus»
KREMER
handpicked,
from Sumatra
Agathis
dammara
Τζιόρτζιο
Ντε Κίρικο «ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ
ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ / ΤΕΧΝΙΚΗ
ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ »
εκδ.,
ύψιλον/βιβλία
Κώστα
Πλακωτάρη
«ΥΛΙΚΑ
& ΤΕΧΝΙΚΗ ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΗ»
εκδ. ΩΡΑ, Αθήνα
1983
Wiliam
F. Powell «OIL PAINTING MATERIALS»
/ Walter Foster
Publishing
Χριστοδούλου
Αναστάσιος «ΚΟΜΜΕΑ ΚΑΙ
ΡΗΤΙΝΕΣ: ΦΥΤΙΚΑ ΕΚΚΡΙΜΑΤΑ ΜΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ
ΑΞΙΑ» Πτυχιακή εργασία / Ηράκλειο
2012
- Δάμμαρη / σελ., pdf 63
- - – - ----- -
(
National Toxicology Program's Chemical Solubility Compendium
CRC
Press, / 1991 )
wikipedia
ABIO
μετουσιωμένο
οινόπνευμα
Αρχική
->
Restauro
(συντήρηση έργων τέχνης, αποκατάσταση
μνημείων)
-> Χημικά
->
Δημοφιλές
χημικά σε μεγάλη συσκευασία ->
Οινόπνευμα μετουσιωμένο 100% - 1λ
και
Κατάλογος
ABIO 2002
- 2003
Evi
Karagiannidou
«Εφαρμογή
των Πολυμερών στη Συντήρηση και
Αποκατάσταση Έργων
Τέχνης
και Αντικειμένων Ιστορικής Αξίας. Μέρος
Ι & ΙΙ»
Δημητρακούδη
Α. Ευαγγελία
«ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
ΧΗΜΙΚΗΣ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ
ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΣΚΕΥΗ»
ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ
ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,
2009 / Α Π Θ / Σχολή Θ Ε - τμήμα Χημειας
Τέλος
του πρώτου μέρους (1ο τεύχος)
υπάρχουν
κάποια τμήματα του πρώτου τεύχους που
δεν έχω ολοκληρώσει, κάποια πρέπει να
διευκρινιστούν περισσότερο, άλλα να
διορθωθούν ορθογραφικά και συντακτικά,
κτλ., Όλα αυτά θα συμπληρωθούν με τον
καιρό ...
..στο
Δεύτερο μέρος ( Δάμμαρη ) (2ο τεύχος)
το
δεύτερο μέρος θα αναρτηθεί μελλοντικά
§
Ανάλυση των συστατικών της Δάμμαρης
§
Τερπενικές ενώσεις στην Δάμμαρη
§
οξείδωση της δάμμαρης και αντιοξειδωτικές
ουσίες
σε
εργαστηριακό και μουσειακό περιβάλλον
§
η δάμμαρη στην συντήρηση έργων τέχνης
§
δάμμαρη και συμπεριφορά σε ανάμιξη με
άλλες φυσικές ρητίνες (διαλύματα ρητινών)
§
δάμμαρη και συμπεριφορά σε ανάμιξη με
συνθετικές ρητίνες (διαλύματα ρητινών)
§
Βερνίκια και mediums με συνδυασμούς φυσικών
και συνθετικών ρητινών
§
Μέθοδοι αποκομιδής της ρητίνης από τα
δέντρα
§
η Δάμμαρη στην Βιομηχανία χρωμάτων &
βερνικιών
§
Χρήσεις της δάμμαρης
