Το να μπορούμε να ετοιμάζουμε μόνοι μας τα χρώματα ζωγραφικής, εκτός απο την δυνατότητα να ελέγχουμε την ποιότητα των υλικών, είναι μια σημαντική και απαραίτητη εμπειρία σε όσους απο εμας, πέρα απο τις έτοιμες πάστες χρώματος, ζωγραφίζουμε και με πούδρες χρωμάτων πού τρίβουμε είτε με λάδι, είτε με αυγοτέμπερα , κόλλες, κλπ.
Λίγο μπελαλίδικη και χρονοβόρα η όλη διαδικασία, αλλά καθώς θα αποκτούμε εμπειρία θα γίνεται όλο και πιο εύκολη, δίνοντάς μας παράλληλα και μια άλλη ικανοποίηση, οτι δηλαδή, ετοιμάζουμε εμείς τα υλικά της δουλειάς μας σε όλα τα στάδια δημιουργίας των έργων μας. Έχω πολλά χρόνια να κάνω κάτι τέτοιο, και όταν λέω πολλά χρόνια το εννοώ. Παρ' όλα αυτά έχω ακόμη στην μνήμη μου, εκείνη την αίσθηση της χειροποίητης εργασίας που δίνει μάλλον σε κάποιους παλιομοδίτες χειροτέχνες σάν κι εμένα μια ευχαρίστηση, σύν την περιέργεια, τον πειραματισμό, την αναζήτηση παλιών συνταγών και όλο αυτό το παιχνίδι με την γνώση πού δεν οδηγει πάντα και στο καλύτερο, αλλά δεν έχει σημασία, γιατί κάποια στιγμή θα καταφέρουμε αυτό που θέλουμε αρκεί να έχουμε υπομονή και μεράκι.
Εδώ βέβαια θα αναφερθώ μόνον σε τεχνικές δοκιμασμένες που λίγο πολύ ακολουθούν όσοι φτιάχνουν μόνοι τα λαδοχρώματά τους.
Τα εργαλεία που θα χρειαστούμε
1) ένα γυάλινο τριβειο, ειδικά φτιαγμένο για τέτοια εργασία.
Αν είναι ακριβό για τις οικονομικές μας δυνατότητες ( 60 - 80 ευρώ ) μπορούμε να πειραματιστούμε με διάφορες σπάτουλες διαφόρων σχημάτων που μπορούμε να βρούμε στα χρωματοπωλεία, επιλέγοντας κάποιες που θυμίζουν μυστρί, αλλά η εργασία μας θα είναι κοπιώδης και χρονοβόρα χωρίς αυτό το τριβείο. Τρία μεγέθη, μεγάλο (όχι όπως αυτά τών οικοδόμων για σοβάτισμα και το μέταλλό τους _που θα διαλέξουμε εμείς, να είναι πιό λεπτό και κάπως εύκαμπτο ), μεσαίο και μικρό, θα βοηθούσαν πολύ, ακόμη και σαν βοηθητικό συμπλήρωμα άν προχωρησουμε σε αγορά του γυάλινου τριβείου.
2) δύο σπάτουλες ( όπως αυτή της φωτογραφίας ). Διαφορετικών μεγεθών ( μεσαίο μέγεθος και μικρό ) για να συμμαζεύουμε την σκόνη χρώματος που ξεφέυγει καθώς την πλάθουμε με το λινέλαιο, αλλά και για να συλλέξουμε / στοιβάξουμε, την πάστα χρώματος όταν θα έχουμε τελειώσει το πλάσιμο.
Σ' αυτό το τελικό στάδιο θα χρειαστούμε την βοήθεια μιας τρίτης σπάτουλας ( όπως αυτών που χρησιμοποιούνται στίς τεχνικές ζωγραφικής ) που καταλήγει σε μυστρί, σε ένα μικρό ή μεσαίου μεγέθους φτυαράκι με μυτερή τριγωνική κατάληξη και μπορούμε να βρούμε μόνο στα μαγαζιά ζωγραφικών ειδών.
Ή κάποιες πολύ εξιδικευμένες σε φαρμακαποθήκες αλλά ίσως όχι τόσο μεγάλης αντοχής στις μεγάλες πιέσεις όπως αυτές των ζωγραφικών εφαρμογών, αλλά αυτό δεν μας ενδιαφέρει εδώ, αφού θα χρησιμοποιούμε την σπάτουλά μας μόνο για την συλλογή του χρώματος και την εναπόθεσή του μέσα στο σωληνάριο.
3) σωληνάρια των 50ml και 20ml.
Καλό είναι να ξεκινήσουμε με αυτά των 20ml . Άν είναι η πρώτη φορά που θα φτιάξουμε τα δικά μας χρώματα, είναι πιό εύκολο να χειριστούμε μια "μικρή" ή λογική ποσότητα χρώματος παρά ένα βουνό σκόνης. Γενικά ποσότητες πλασμένης σκόνης χρώματος + λινέλαιο για να γεμίσουν ένα σωληνάριο των 50ml νομίζω πώς υπερβαίνουν τις δυνατότητες ενός αρχάριου ( και σε οικονομικό κόστος ), αλλά και την αντοχή του οποιουδήποτε που τρίβει τα χρώματα χειρονακτικά χωρίς την βοήθεια ηλεκτροκίνητης μηχανής. Με εξαίρεση ίσως το λευκό χρώμα που πάντα καταναλώνουμε περισσότερο, ιδιαίτερα άν τα θέματά μας είναι τα φυσικά τοπία και οι προσωπογραφίες ( όλα είναι σχετικά βέβαια ).
20ml
50ml
4) Λινέλαιο
Πάντα φρεσκοαγορασμένο για τέτοια δουλειά, και στην καλύτερη ποιότητα. Μια εταιρία που μπορώ να συστήσω είναι η Old Holland, αλλά και οι εταιρείες ζωγραφικών ειδών ( και μόνο ζωγραφικών, ούτε κάν αυτό που διατίθεται απο τις φαρμακαποθήκες δεν είναι κατάλληλο, πόσο μάλλον των χρωματοπωλείων ) με κάποιο κύρος ( Τalens, κλπ ), δίνουν την ποιότητα που χρειαζόμαστε. Το λινέλαιο που επιλέγουμε ( ψυχρής πίεσης ) δεν πρέπει να έχει άλλα πρόσθετα, όπως π.χ, στεγνωτικά (κοβάλτιο, κ.α ) ή να είναι ψημένο.
5) διάφορα χρήσιμα σκεύη
α ) Έναν γυάλινο δοσομετρικό σωλήνα με πατούρα στήριξης στη βάση του και με στόμιο ( ράμφος ) στο χείλος του για τον ελέγχο της ροής των υγρών ( καθώς θα γέρνουμε τον δοσομετρικό σωλήνα ) πού θα θέλουμε να αδειάσουμε ή να στάξουμε αλλού, στην δική μας περίπτωση είναι το λινέλαιο που θα ρίχνουμε λίγο -λίγο και κατα διαστήματα καθώς θα πλάθουμε την σκόνη μας με το γυάλινο τριβείο ή την σπάτουλα. Αυτός ο σωλήνας μπορεί να είναι χωρητικότητας Β 25/0.5ml . Και αυτό το μέγεθος είναι υπεραρκετό γιατί κάθε φορά θα βάζουμε λίγο λινέλαιο ίσα - ίσα να καλύπτει τις ανάγκες μας για ένα χρώμα. Στα τελειώματα μπορούμε να βοηθηθούμε και απο ένα μακρύ σταγονόμετρο.
β ) Ένα γυάλινο χωνάκι 75mm ώστε μέσα απο αυτό το χωνί να γεμίζουμε ( χωρίς να λαδωνουμε το σύμπαν ) με λίγο λινέλαιο κάθε φορά τον γυάλινο δοσομετρικό μας σωλήνα.
Τα σκεύη αυτά θα τα καθαρίζουμε στο τέλος με νέφτι, μακριές μπατονέτες για τα δύσκολα σημεία και τέλος με ζεστό νερό, σφουγγάρι και σαπούνι και πολύ καλό ξέβγαλμα και στράγγισμα του νερού.
Μπορούμε να τα προμηθευτούμε απο φαρμακαποθήκες και μαγαζιά ζωγραφικών ειδών που απευθυνονται σε επαγγελματίες. Σίγουρα όμως μεγάλη ποικιλία θα βρούμε μόνο σε φαρμακαποθήκες και προμηθευτές υλικών ( σχετικών ) εργαστηρίων.
6) η βάση που θα τρίβουμε τα χρώματα
Ένα χοντρό κρύσταλο 40 χ 50 cm .
α) Χοντρό ( αχρωμάτιστο ) κρύσταλλο με λεία επιφάνεια για να αντέχει και να μη σπάει στην πίεση που θα εφαρμόζουμε στο τριβείο ή τις σπάτουλες και τα κτυπήματα. Επίσης για την προστασία μας πρέπει όταν θα κάνουμε την παραγγελία μας στον τζαμά να μας τροχήσει καλά, γύρω - γύρω το κρύσταλλο ώστε να στρογγυλέψουν οι γωνίες και να λειανθεί η κοφτερή περίμετρος του γυαλιού για να μην κόψουμε τα δάκτυλά μας ή να τραυματιστούμε με τον οποιονδήποτε "απίθανο" τρόπο σε κάποια στιγμή απροσεξίας ( όσοι έχουν πάθει σχετικό ατύχημα, ξέρουν πόσο δύσκολα επουλώνεται ένα τέτοιο κόψιμο. Αυτό το αναφέρω όχι για να τρομοκρατήσω, αλλά για να επισημάνω πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε με όλα τα εργαλεία και τα μέσα της δουλειάς μας ).
β ) Αντί του γυαλιού μπορούμε να έχουμε ένα χοντρό ( όχι ταφόπλακα :) ) μάρμαρο στις ίδιες διαστάσεις, αρκεί το μάρμαρο να είναι επεξεργασμένο ώστε να μην έχει πόρους όπότε και απορροφητικότητα. Να έχει δηλαδή μία σκληρή γυαλιστερή επικάλυψη που θα το κάνει αδιάβροχο αλλά και πολύ ανθεκτικό σε κτυπήματα και δεν θα χαράζεται απο το τριβείο και τις σπάτουλες.
Και το μάρμαρο πρέπει να έχει τροχισμένες λειασμένες πλευρές και γωνείες.
7) πάγκος εργασίας
Ένας γερός και στέρεος πάγκος που μπορούμε να βρούμε στα μαγαζιά με εργαλεία και φυσικά μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε και σε πολλές άλλες δουλειές και του ατελιέ και έξω απο αυτό. Πάνω σε αυτόν πρέπει να βιδώσουμε ή να στερεώσουμε καλά με μεταλλικούς σφυγκτήρες, μία ξύλινη επιφάνια 50 χ 70 cm περίπου ( χοντρό κόντρα πλακέ, ή μελαμίνη με λευκή "επένδυση", κλπ. ). Και πάνω σε αυτήν την ξύλινη επιφάνεια θα βάλουμε το χοντρό και βαρύ κρύσταλλο ή μάρμαρο που προαναφέραμε. Ανάμεσα στο ξύλο και το κρύσταλλο μπορούμε να παρεμβάλλουμε ενα πορώδες χαρτόνι δηλαδή χωρίς γυαλιστερή επικάλυψη και κατα προτίμηση το χαρτόνι να έχει άσπρο χρώμα.
8) βοηθητικός πάγκος
Έναν βοηθητικό πάγκο μικρό σε μέγεθος, αν είναι και τροχήλατος ακόμη καλύτερα, ή στην ανάγκη ένα τραπεζάκι, όπου θα έχουμε τα υλικά μας. Δηλαδή τα χρώματα, το μπουκάλι με το λινέλαιο , τις σπάτουλες, τους δοσομετρητές, κλπ, που θα χρειαστούμε και πρέπει να έχουμε κοντά μας, αλλά όχι πάνω στον πάγκο εργασίας που θα τρίβουμε τα χρώματα, γιατί θα τα μαζεύουμε απο το πάτωμα.
Χρώματα
Τι πρέπει να έχουμε υπόψη μας
1) Υπάρχουν σκόνες χρώματος που αναμειγνύονται καλά με το λάδι και σκόνες χρώματος που δεν αναμειγνύονται καλά. Σκόνες που τις αποφεύγουμε στην ελαιογραφία ενώ μπορεί να είναι εξαιρετικές στην αυγοτέμπερα είναι τα διάφορα Κάπουτ μόρτουμ. Το Paris Blue καλύτερα να το αγοράσουμε έτοιμο απο κάποια επαγγελματική σειρά λαδοχρωμάτων των γνωστών εταιρειών και να μην παιδευτούμε καθόλου μαζί του.
Το "ζήτημα" με τα μαύρα χρώματα στην ελαιογραφία
Τά μαύρα χρώματα πού διαθέτουμε, είτε σέ μορφή πάστας είτε σέ σκόνες γιά τήν ελαιογραφία, Ivory Black, Vine Black, Lamp Black, κλπ, μπορούμε νά τά αναμιγνύουμε μέ άλλα χρώματα χωρίς πρόβλημα, αλλά άν θέλουμε νά τά απλώσουμε "καθαρά" όπως μάς δίνονται, π.χ, νά χρωματίσουμε ένα μαύρο ρούχο ή ένα μαύρο αντικείμενο, όπως ένα βάζο ή ένα αυτοκίνητο, κ.ο.κ, τότε έχουμε "πρόβλημα".
Σέ αντίθεση μέ τίς διάφορες τέμπερες, στό λάδι τά μαύρα έχουν άσχημο, βαρύ λιπαρό ή στεγνό σάν σοβάς αποτέλεσμα καί η χρήση ενός βερνικιού δέν σώζει τήν κατάσταση. Εκτός καί άν θέλουμε αυτό τό αποτέλεσμα. Άν θέλουμε όμως τά μαύρα μας νά δένουν μέ τόν γενικό τόνο πού δίνουν καί τά άλλα χρώματα τού έργου μας, πρέπει τά μαύρα νά τά βγάζουμε μέ τήν ανάμιξη άλλων χρωμάτων. Ανάλογα τώρα άν θέλουμε ένα μπλεδίζον μαύρο ή ένα καφετί ή πράσινο ...καί πάει λέγοντας, τό κανονίζουμε μέ τα χρώματα που θά επιλέξουμε καί στις μεταξύ τους ποσοτικές αναλογίες.
...εδώ θά φέρω ένα παράδειγμα ( χρησιμοποιόντας χρώματα Old Holland )
γιά νά έχουμε ένα μπλεδίζον μαύρο.
Σέ ίσες ποσότητες ( περίπου ) αναμιγνύω τρία χρώματα
α) Madder ( Crimson ) Lake Deep Extra [ C 28 ]
β) Viridian Green Deep [ D 47 ]
γ) Prussian Blue Extra [ A 34 ]
>> άν θέλουμε νά κλείνει πρός τό καφέ θά βάλουμε μεγαλύτερη ποσότητα τού Crimson [ C 28 ] από τά άλλα δύο καί ίσως μεγαλύτερη τού Viridian από τό Prussian.
>> άν θέλουμε ένα ψυχρό μαύρο πρός τό πράσινο, τότε τό Viridian [ D 47 ] πρέπει νά υπερισχύει τών άλλων δύο, κοκ.
πιό απλά μπορούμε νά συνδυάζουμε παίζοντας μέ τίς αναλογίες μεταξύ τών χρωμάτων
α) Καρμίνιο + Πρασινο σμαραγδί + Σκούρα Όμπρα
β) Καρμίνιο + Πρωσικό μπλέ _καί έχουμε ένα βιολετί μαύρο
γ) σκούρα Όμπρα + Καρμίνιο + Πρωσικό μπλέ ..κλπ.
Ένα μαύρο που μπορούμε να πλάσουμε εμείς είναι το Ivory Black ( Noise d'Ivoire ). Το μαύρο του μαγγανίου το ξεχνάμε, είναι χρώμα περισσότερο για φρέσκο, το ίδιο κάνουμε και με τον γραφίτη, αλλά και τα άλλα μαύρα ή τα αποφεύγουμε όσο μπορούμε στην ζωγραφική με λάδι ή αν τα θέλουμε ( όχι όμως το μαύρο μαγγανίου στην ελαιογραφία και τον γραφίτη ) τα αγοράζουμε έτοιμα, όπως το Vine Black και το Lamb Black , πάντα στην καλύτερη ποιότητα ( έτσι κι αλλιώς είναι πολύ φθηνά ακόμη και στις ακριβότερες επαγγελαματικές σειρές ) και ξεμπερδεύουμε απο τον μπελά τους.
2)
Άν ξεκινήσουμε με έναν γενικό κανόνα αναλογίας σκόνης χρώματος και λαδιού που θέτει μια βάση για αρχή. π.χ 1 μέρος λινέλαιου σε 3 μέρη σκόνης. Αυτό έχει κάποια πρακτική εφαρμογή; ..κάτι δηλαδή σαν τυφλοσούρτης για να τελειώνουμε με το παίδεμα των διαφορετικών αναλογιών που ισχύουν μεταξύ λαδιού για κάθε διαφορετικό χρώμα; ΟΧΙ.
Μας λέει όμως κάτι σημαντικό, ότι το λάδι θα είναι λιγότερο ποσοτικά απο την σκόνη χρώματος! Αυτό ισχύει πάντα; ΟΧΙ.
3)
Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι ελαφρές και απαλές σκόνες χρειάζονται πολύ λάδι. Τέτοιες σκόνες χρώματος είναι τά:
Ivory Black
Indian Yellow
άψητη Σιένα ( ωμή Σιένα )
Vert Emerald
Terre Verte ( πολύ ή μέση ποσότητα λινέλαιου )
Paris Blue (Prussian Blue )
Cobalt Blue κλπ
χρώματα που δεν χρειάζονται πολύ, όπως τα:
Naples Yellow
ψημμένη ώχρα
Zing White
Όμπρα Οξείδια του Σιδήρου κλπ
Υπάρχουν χρώματα που θέλουν λίγο λάδι και άλλα που θέλουν μια μέση ποσότητα μεταξύ του λίγο και του πολύ.
μέση ποσότητα λινέλαιου:
Yellow Ocher ανοικτή ..κλπ
4) Μάλλον γίνομαι κουραστικός αλλά ακριβείς αναλογίες, δηλαδή σε τόσα γραμμάρια σκόνης χρώματος Λευκού του Τιτανίου, βάζουμε τόσα ακριβώς γραμμάρια λινέλαιο ( και άιντε στο καλό ) δέν υπάρχουν. Βέβαια κατάλογοι που είναι κοντά στίς σωστές αναλογίες υπάρχουν και μπορείτε να βρείτε σε εξιδικευμένα βιβλία . Κάποιες αναλογίες δίνονται στο βιβλίο του Κωστή Πλακωτάρη αλλά πολύ πιο ειδικευμένο είναι το βιβλίο του Robert Massey "Formulas for Painters" εκδ Watson-Guptill Publications // New York 1967, σελίδες 224.
Εμείς τώρα τι μπορούμε να κάνουμε ...
Ένα παράδειγμα: Θέλουμε να πλάσουμε το Λευκό Τιτανίου με το λινέλαιο για να γεμίσουμε ένα σωληνάριο των 20ml. Βάζουμε μια ποσότητα σκόνης όχι παραπάνω απο 10ml πάνω στην γυάλινη επιφάνειά μας, σχηματίζοντας έναν σωρό, κάτι σαν βουναλάκι δηλαδή. Με την σπάτουλά της ζωγραφικής κάνουμε ένα βαθούλωμα στη μέση του σωρού και ρίχνουμε λίγο λινέλαιο. Τώρα με την σπάτουλα "μυστρί" σκεπάζουμε το λινέλαιο με το χρώμα μας και αρχίζουμε να τρίβουμε χωρίς πολύ δύναμη με μια κάπως κυκλική κίνηση. Θα δούμε ότι ακόμη υπάρχει σκόνη που δεν έχει υγρανθεί. Ρίχνουμε δύο τρείς ή και περισσότερες σταγόνες ( με προσοχή όμως, όχι καταρράκτες.. ) λινέλαιο και πάλι το σκεπάζουμε με την σκόνη και τρίβουμε.
Όταν το χρώμα έχει κάπως νοτίσει, αλλά ακόμη το λάδι είναι πολύ λίγο, παίρνουμε το γυάλινο τριβείο και με κυκλικές κινήσεις τρίβουμε περνώντας έτσι στο δεύτερο στάδιο πλασίματος του χρώματός μας. Άν χρειαστεί στάζουμε και άλλο λινέλαιο με το σταγονόμετρο. Αυτό που θέλουμε είναι μια πάρα πολύ σφιχτή μάζα. Εδώ προσθέτουμε και άλλη σκόνη και φυσικά λινέλαιο όπως περιγράφουμε και ξανά το ίδιο, μόνο που τώρα ρίχνουμε λίγο - λίγο την σκόνη του χρώματος και όχι πολύ μεγάλους "μαζεμένους" όγκους . Τρίβουμε μέχρι να μην υπάρχει κανένας σβώλος χρώματος και κατά διαστήματα με τις σπάτουλές μας συγκεντρώνουμε το χρώμα μας που θα έχει απλωθεί απο εδώ και απο εκεί και ξανατρίβουμε μέχρι να έχουμε μια σφιχτή πάστα ομοιογενούς χρώματος που δεν θα ρέει καθόλου και θα είναι σφικτώτερη ( όχι υπερβολές ) απο τις πάστες των εμπορικών χρωμάτων που ξέρουμε.
Λευκό Τιτανίου ( Titanium White )
Λευκό Ψευδαργύρου ( Zinc white )
κίτρινη ώχρα ( Yellow Ochre ) ( κίτρινη ώχρα Γαλλική )
Κίτρινο Νάπολης ( Naples Yellow ) ( θέλει μάσκα προστασίας για την σκόνη )
Κίτρινο Καδμίου ( Cadmium Yellow ) ( μάσκα προστασίας...)
Σιένα άψητη ( Terre de Sienne Naturelle) ( ωμή Σιένα )
Όμπρα
ψημένη Όμπρα
( Στίς Όμπρες τώρα πρέπει να επιλέξετε εσείς, αυτήν που σας κάνει. Δεν το έχω ψάξει και πολύ στην ελαιογραφία. Στην αυγοτέμπερα μου άρεσε να χρησιμοποιώ τίς ψημένες Όμπρες Κύπρου π.χ απο την εταιρεία KREMER Ν.40720-Β/C ( καφέ-μαύρη Όμπρα ) και Ν.70710 )
Violet de Cobalt .. το χρησιμοποιούσα στους ουρανούς και στα ρούχα. ( Όμως επειδή είναι πολύ τοξικό _περιέχει αρσενικό, καλό είναι να το αγοράζουμε έτοιμο. Άν παρ' όλα αυτά θέλετε να το φτιάξετε μόνοι σας, τότε θα βάλετε μάσκα προστασίας και γάντια όπως αυτά που βρίσκουμε σε φαρμακεία ).
Μπλέ Κοβαλτίου ( χρειάζεται πολύ λάδι )
Prussian Blue ( bleu de Paris ) Είναι καλύτερα να το αγοράζουμε έτοιμο παρά να το τρίβουμε εμείς .
Terre Verte
Ivory Black
warning
Χρησιμοποιούμε μάσκα προστασίας για την σκόνη. Την μάσκα αυτή την βρίσκουμε στα χρωματοπωλεία και βάζουμε λεπτά γάντια ( απο φαρμακεία ) στα χρώματα που είναι πολύ τοξικά, όπως το Violet de Cobalt. Aφού αποφασίσουμε ότι κάποια απο τα χρώματα της δουλειάς μας θα τα φτιάχνουμε μόνοι μας τότε πρέπει να ακολουθηθούν κάποιοι απλοί κανόνες προστασίας, αλλιώς πάμε γυρεύοντας χωρίς λόγο. Οι κανόνες είναι απλοί. Ποτέ δεν τρώμε και ποτέ δεν καπνίζουμε μέχρι να τελειώσει αυτή η δουλειά ( το διάλειμμα που τυχόν θα κάνουμε είναι μόνο για ξεκούραση και όχι για τσιγάρο και τυρόπιτα ) Μπορούμε να τα κάνουμε όλα αυτά, όταν θα έχουμε _πολύ καλά_ καθαριστεί ( πλύσιμο χεριών, κλπ ) και έχουμε βγάλει και την φόρμα δουλειάς ( μπορούμε να την αγοράσουμε απο χρωματοπωλεία ). Η φόρμα εργασίας είναι ένα ρούχο που δεν περιφέρεται απο 'δώ και απο 'κεί παρά μόνον στο χώρο του ατελιέ.
Στα σωληνάριά μας, άν το χρώμα είναι τοξικό το γράφουμε στην χειροποίητη ετικέτα μας. Η επισήμανση μπορεί να γίνει με ένα μεγάλο κόκκινο ' Χ ', άν και υπάρχουν σύμβολα εξειδικευμένα, κλπ, κλπ, τα σωληνάριά μας είναι για προσωπική χρήση, οπότε η απλή επισήμανση αρκεί.
..το άρθρο χρειάζεται επέκταση και σε άλλα υλικά που μπορούμε να βάλουμε στα δικά μας χρώματα, όπως το κερί, κ.α.. Ελπίζω να μπορέσω να το κάνω σύντομα.
βιβλία και κατάλογοι
Κωστή Πλακωτάρη: Υλικά και Τεχνική στη Ζωγραφική και διακοσμητική
Daniel V. Thompson: Οι Τεχνικές και τα Υλικά της Μεσαιωνικής Ζωγραφικής Parramon: Οδηγός Ελαιογραφίας
κατάλογος ABIO // 1997 // Υλικά ζωγραφικής και αγιογραφίας
Θεόδωρος Παππάς
WWW
Λίγο μπελαλίδικη και χρονοβόρα η όλη διαδικασία, αλλά καθώς θα αποκτούμε εμπειρία θα γίνεται όλο και πιο εύκολη, δίνοντάς μας παράλληλα και μια άλλη ικανοποίηση, οτι δηλαδή, ετοιμάζουμε εμείς τα υλικά της δουλειάς μας σε όλα τα στάδια δημιουργίας των έργων μας. Έχω πολλά χρόνια να κάνω κάτι τέτοιο, και όταν λέω πολλά χρόνια το εννοώ. Παρ' όλα αυτά έχω ακόμη στην μνήμη μου, εκείνη την αίσθηση της χειροποίητης εργασίας που δίνει μάλλον σε κάποιους παλιομοδίτες χειροτέχνες σάν κι εμένα μια ευχαρίστηση, σύν την περιέργεια, τον πειραματισμό, την αναζήτηση παλιών συνταγών και όλο αυτό το παιχνίδι με την γνώση πού δεν οδηγει πάντα και στο καλύτερο, αλλά δεν έχει σημασία, γιατί κάποια στιγμή θα καταφέρουμε αυτό που θέλουμε αρκεί να έχουμε υπομονή και μεράκι.
Εδώ βέβαια θα αναφερθώ μόνον σε τεχνικές δοκιμασμένες που λίγο πολύ ακολουθούν όσοι φτιάχνουν μόνοι τα λαδοχρώματά τους.
Τα εργαλεία που θα χρειαστούμε
1) ένα γυάλινο τριβειο, ειδικά φτιαγμένο για τέτοια εργασία.
Αν είναι ακριβό για τις οικονομικές μας δυνατότητες ( 60 - 80 ευρώ ) μπορούμε να πειραματιστούμε με διάφορες σπάτουλες διαφόρων σχημάτων που μπορούμε να βρούμε στα χρωματοπωλεία, επιλέγοντας κάποιες που θυμίζουν μυστρί, αλλά η εργασία μας θα είναι κοπιώδης και χρονοβόρα χωρίς αυτό το τριβείο. Τρία μεγέθη, μεγάλο (όχι όπως αυτά τών οικοδόμων για σοβάτισμα και το μέταλλό τους _που θα διαλέξουμε εμείς, να είναι πιό λεπτό και κάπως εύκαμπτο ), μεσαίο και μικρό, θα βοηθούσαν πολύ, ακόμη και σαν βοηθητικό συμπλήρωμα άν προχωρησουμε σε αγορά του γυάλινου τριβείου.
2) δύο σπάτουλες ( όπως αυτή της φωτογραφίας ). Διαφορετικών μεγεθών ( μεσαίο μέγεθος και μικρό ) για να συμμαζεύουμε την σκόνη χρώματος που ξεφέυγει καθώς την πλάθουμε με το λινέλαιο, αλλά και για να συλλέξουμε / στοιβάξουμε, την πάστα χρώματος όταν θα έχουμε τελειώσει το πλάσιμο.
Σ' αυτό το τελικό στάδιο θα χρειαστούμε την βοήθεια μιας τρίτης σπάτουλας ( όπως αυτών που χρησιμοποιούνται στίς τεχνικές ζωγραφικής ) που καταλήγει σε μυστρί, σε ένα μικρό ή μεσαίου μεγέθους φτυαράκι με μυτερή τριγωνική κατάληξη και μπορούμε να βρούμε μόνο στα μαγαζιά ζωγραφικών ειδών.
3) σωληνάρια των 50ml και 20ml.
Καλό είναι να ξεκινήσουμε με αυτά των 20ml . Άν είναι η πρώτη φορά που θα φτιάξουμε τα δικά μας χρώματα, είναι πιό εύκολο να χειριστούμε μια "μικρή" ή λογική ποσότητα χρώματος παρά ένα βουνό σκόνης. Γενικά ποσότητες πλασμένης σκόνης χρώματος + λινέλαιο για να γεμίσουν ένα σωληνάριο των 50ml νομίζω πώς υπερβαίνουν τις δυνατότητες ενός αρχάριου ( και σε οικονομικό κόστος ), αλλά και την αντοχή του οποιουδήποτε που τρίβει τα χρώματα χειρονακτικά χωρίς την βοήθεια ηλεκτροκίνητης μηχανής. Με εξαίρεση ίσως το λευκό χρώμα που πάντα καταναλώνουμε περισσότερο, ιδιαίτερα άν τα θέματά μας είναι τα φυσικά τοπία και οι προσωπογραφίες ( όλα είναι σχετικά βέβαια ).
20ml
50ml
4) Λινέλαιο
Πάντα φρεσκοαγορασμένο για τέτοια δουλειά, και στην καλύτερη ποιότητα. Μια εταιρία που μπορώ να συστήσω είναι η Old Holland, αλλά και οι εταιρείες ζωγραφικών ειδών ( και μόνο ζωγραφικών, ούτε κάν αυτό που διατίθεται απο τις φαρμακαποθήκες δεν είναι κατάλληλο, πόσο μάλλον των χρωματοπωλείων ) με κάποιο κύρος ( Τalens, κλπ ), δίνουν την ποιότητα που χρειαζόμαστε. Το λινέλαιο που επιλέγουμε ( ψυχρής πίεσης ) δεν πρέπει να έχει άλλα πρόσθετα, όπως π.χ, στεγνωτικά (κοβάλτιο, κ.α ) ή να είναι ψημένο.
5) διάφορα χρήσιμα σκεύη
α ) Έναν γυάλινο δοσομετρικό σωλήνα με πατούρα στήριξης στη βάση του και με στόμιο ( ράμφος ) στο χείλος του για τον ελέγχο της ροής των υγρών ( καθώς θα γέρνουμε τον δοσομετρικό σωλήνα ) πού θα θέλουμε να αδειάσουμε ή να στάξουμε αλλού, στην δική μας περίπτωση είναι το λινέλαιο που θα ρίχνουμε λίγο -λίγο και κατα διαστήματα καθώς θα πλάθουμε την σκόνη μας με το γυάλινο τριβείο ή την σπάτουλα. Αυτός ο σωλήνας μπορεί να είναι χωρητικότητας Β 25/0.5ml . Και αυτό το μέγεθος είναι υπεραρκετό γιατί κάθε φορά θα βάζουμε λίγο λινέλαιο ίσα - ίσα να καλύπτει τις ανάγκες μας για ένα χρώμα. Στα τελειώματα μπορούμε να βοηθηθούμε και απο ένα μακρύ σταγονόμετρο.
β ) Ένα γυάλινο χωνάκι 75mm ώστε μέσα απο αυτό το χωνί να γεμίζουμε ( χωρίς να λαδωνουμε το σύμπαν ) με λίγο λινέλαιο κάθε φορά τον γυάλινο δοσομετρικό μας σωλήνα.
Τα σκεύη αυτά θα τα καθαρίζουμε στο τέλος με νέφτι, μακριές μπατονέτες για τα δύσκολα σημεία και τέλος με ζεστό νερό, σφουγγάρι και σαπούνι και πολύ καλό ξέβγαλμα και στράγγισμα του νερού.
Μπορούμε να τα προμηθευτούμε απο φαρμακαποθήκες και μαγαζιά ζωγραφικών ειδών που απευθυνονται σε επαγγελματίες. Σίγουρα όμως μεγάλη ποικιλία θα βρούμε μόνο σε φαρμακαποθήκες και προμηθευτές υλικών ( σχετικών ) εργαστηρίων.
6) η βάση που θα τρίβουμε τα χρώματα
Ένα χοντρό κρύσταλο 40 χ 50 cm .
α) Χοντρό ( αχρωμάτιστο ) κρύσταλλο με λεία επιφάνεια για να αντέχει και να μη σπάει στην πίεση που θα εφαρμόζουμε στο τριβείο ή τις σπάτουλες και τα κτυπήματα. Επίσης για την προστασία μας πρέπει όταν θα κάνουμε την παραγγελία μας στον τζαμά να μας τροχήσει καλά, γύρω - γύρω το κρύσταλλο ώστε να στρογγυλέψουν οι γωνίες και να λειανθεί η κοφτερή περίμετρος του γυαλιού για να μην κόψουμε τα δάκτυλά μας ή να τραυματιστούμε με τον οποιονδήποτε "απίθανο" τρόπο σε κάποια στιγμή απροσεξίας ( όσοι έχουν πάθει σχετικό ατύχημα, ξέρουν πόσο δύσκολα επουλώνεται ένα τέτοιο κόψιμο. Αυτό το αναφέρω όχι για να τρομοκρατήσω, αλλά για να επισημάνω πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε με όλα τα εργαλεία και τα μέσα της δουλειάς μας ).
β ) Αντί του γυαλιού μπορούμε να έχουμε ένα χοντρό ( όχι ταφόπλακα :) ) μάρμαρο στις ίδιες διαστάσεις, αρκεί το μάρμαρο να είναι επεξεργασμένο ώστε να μην έχει πόρους όπότε και απορροφητικότητα. Να έχει δηλαδή μία σκληρή γυαλιστερή επικάλυψη που θα το κάνει αδιάβροχο αλλά και πολύ ανθεκτικό σε κτυπήματα και δεν θα χαράζεται απο το τριβείο και τις σπάτουλες.
Και το μάρμαρο πρέπει να έχει τροχισμένες λειασμένες πλευρές και γωνείες.
7) πάγκος εργασίας
Ένας γερός και στέρεος πάγκος που μπορούμε να βρούμε στα μαγαζιά με εργαλεία και φυσικά μπορούμε να τον χρησιμοποιήσουμε και σε πολλές άλλες δουλειές και του ατελιέ και έξω απο αυτό. Πάνω σε αυτόν πρέπει να βιδώσουμε ή να στερεώσουμε καλά με μεταλλικούς σφυγκτήρες, μία ξύλινη επιφάνια 50 χ 70 cm περίπου ( χοντρό κόντρα πλακέ, ή μελαμίνη με λευκή "επένδυση", κλπ. ). Και πάνω σε αυτήν την ξύλινη επιφάνεια θα βάλουμε το χοντρό και βαρύ κρύσταλλο ή μάρμαρο που προαναφέραμε. Ανάμεσα στο ξύλο και το κρύσταλλο μπορούμε να παρεμβάλλουμε ενα πορώδες χαρτόνι δηλαδή χωρίς γυαλιστερή επικάλυψη και κατα προτίμηση το χαρτόνι να έχει άσπρο χρώμα.
8) βοηθητικός πάγκος
Έναν βοηθητικό πάγκο μικρό σε μέγεθος, αν είναι και τροχήλατος ακόμη καλύτερα, ή στην ανάγκη ένα τραπεζάκι, όπου θα έχουμε τα υλικά μας. Δηλαδή τα χρώματα, το μπουκάλι με το λινέλαιο , τις σπάτουλες, τους δοσομετρητές, κλπ, που θα χρειαστούμε και πρέπει να έχουμε κοντά μας, αλλά όχι πάνω στον πάγκο εργασίας που θα τρίβουμε τα χρώματα, γιατί θα τα μαζεύουμε απο το πάτωμα.
Χρώματα
Τι πρέπει να έχουμε υπόψη μας
1) Υπάρχουν σκόνες χρώματος που αναμειγνύονται καλά με το λάδι και σκόνες χρώματος που δεν αναμειγνύονται καλά. Σκόνες που τις αποφεύγουμε στην ελαιογραφία ενώ μπορεί να είναι εξαιρετικές στην αυγοτέμπερα είναι τα διάφορα Κάπουτ μόρτουμ. Το Paris Blue καλύτερα να το αγοράσουμε έτοιμο απο κάποια επαγγελματική σειρά λαδοχρωμάτων των γνωστών εταιρειών και να μην παιδευτούμε καθόλου μαζί του.
Το "ζήτημα" με τα μαύρα χρώματα στην ελαιογραφία
Τά μαύρα χρώματα πού διαθέτουμε, είτε σέ μορφή πάστας είτε σέ σκόνες γιά τήν ελαιογραφία, Ivory Black, Vine Black, Lamp Black, κλπ, μπορούμε νά τά αναμιγνύουμε μέ άλλα χρώματα χωρίς πρόβλημα, αλλά άν θέλουμε νά τά απλώσουμε "καθαρά" όπως μάς δίνονται, π.χ, νά χρωματίσουμε ένα μαύρο ρούχο ή ένα μαύρο αντικείμενο, όπως ένα βάζο ή ένα αυτοκίνητο, κ.ο.κ, τότε έχουμε "πρόβλημα".
Σέ αντίθεση μέ τίς διάφορες τέμπερες, στό λάδι τά μαύρα έχουν άσχημο, βαρύ λιπαρό ή στεγνό σάν σοβάς αποτέλεσμα καί η χρήση ενός βερνικιού δέν σώζει τήν κατάσταση. Εκτός καί άν θέλουμε αυτό τό αποτέλεσμα. Άν θέλουμε όμως τά μαύρα μας νά δένουν μέ τόν γενικό τόνο πού δίνουν καί τά άλλα χρώματα τού έργου μας, πρέπει τά μαύρα νά τά βγάζουμε μέ τήν ανάμιξη άλλων χρωμάτων. Ανάλογα τώρα άν θέλουμε ένα μπλεδίζον μαύρο ή ένα καφετί ή πράσινο ...καί πάει λέγοντας, τό κανονίζουμε μέ τα χρώματα που θά επιλέξουμε καί στις μεταξύ τους ποσοτικές αναλογίες.
...εδώ θά φέρω ένα παράδειγμα ( χρησιμοποιόντας χρώματα Old Holland )
γιά νά έχουμε ένα μπλεδίζον μαύρο.
Σέ ίσες ποσότητες ( περίπου ) αναμιγνύω τρία χρώματα
α) Madder ( Crimson ) Lake Deep Extra [ C 28 ]
β) Viridian Green Deep [ D 47 ]
γ) Prussian Blue Extra [ A 34 ]
>> άν θέλουμε νά κλείνει πρός τό καφέ θά βάλουμε μεγαλύτερη ποσότητα τού Crimson [ C 28 ] από τά άλλα δύο καί ίσως μεγαλύτερη τού Viridian από τό Prussian.
>> άν θέλουμε ένα ψυχρό μαύρο πρός τό πράσινο, τότε τό Viridian [ D 47 ] πρέπει νά υπερισχύει τών άλλων δύο, κοκ.
πιό απλά μπορούμε νά συνδυάζουμε παίζοντας μέ τίς αναλογίες μεταξύ τών χρωμάτων
α) Καρμίνιο + Πρασινο σμαραγδί + Σκούρα Όμπρα
β) Καρμίνιο + Πρωσικό μπλέ _καί έχουμε ένα βιολετί μαύρο
γ) σκούρα Όμπρα + Καρμίνιο + Πρωσικό μπλέ ..κλπ.
Ένα μαύρο που μπορούμε να πλάσουμε εμείς είναι το Ivory Black ( Noise d'Ivoire ). Το μαύρο του μαγγανίου το ξεχνάμε, είναι χρώμα περισσότερο για φρέσκο, το ίδιο κάνουμε και με τον γραφίτη, αλλά και τα άλλα μαύρα ή τα αποφεύγουμε όσο μπορούμε στην ζωγραφική με λάδι ή αν τα θέλουμε ( όχι όμως το μαύρο μαγγανίου στην ελαιογραφία και τον γραφίτη ) τα αγοράζουμε έτοιμα, όπως το Vine Black και το Lamb Black , πάντα στην καλύτερη ποιότητα ( έτσι κι αλλιώς είναι πολύ φθηνά ακόμη και στις ακριβότερες επαγγελαματικές σειρές ) και ξεμπερδεύουμε απο τον μπελά τους.
2)
Άν ξεκινήσουμε με έναν γενικό κανόνα αναλογίας σκόνης χρώματος και λαδιού που θέτει μια βάση για αρχή. π.χ 1 μέρος λινέλαιου σε 3 μέρη σκόνης. Αυτό έχει κάποια πρακτική εφαρμογή; ..κάτι δηλαδή σαν τυφλοσούρτης για να τελειώνουμε με το παίδεμα των διαφορετικών αναλογιών που ισχύουν μεταξύ λαδιού για κάθε διαφορετικό χρώμα; ΟΧΙ.
Μας λέει όμως κάτι σημαντικό, ότι το λάδι θα είναι λιγότερο ποσοτικά απο την σκόνη χρώματος! Αυτό ισχύει πάντα; ΟΧΙ.
3)
Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι οι ελαφρές και απαλές σκόνες χρειάζονται πολύ λάδι. Τέτοιες σκόνες χρώματος είναι τά:
Ivory Black
Indian Yellow
άψητη Σιένα ( ωμή Σιένα )
Vert Emerald
Terre Verte ( πολύ ή μέση ποσότητα λινέλαιου )
Paris Blue (Prussian Blue )
Cobalt Blue κλπ
χρώματα που δεν χρειάζονται πολύ, όπως τα:
Naples Yellow
ψημμένη ώχρα
Zing White
Όμπρα Οξείδια του Σιδήρου κλπ
Υπάρχουν χρώματα που θέλουν λίγο λάδι και άλλα που θέλουν μια μέση ποσότητα μεταξύ του λίγο και του πολύ.
μέση ποσότητα λινέλαιου:
Yellow Ocher ανοικτή ..κλπ
4) Μάλλον γίνομαι κουραστικός αλλά ακριβείς αναλογίες, δηλαδή σε τόσα γραμμάρια σκόνης χρώματος Λευκού του Τιτανίου, βάζουμε τόσα ακριβώς γραμμάρια λινέλαιο ( και άιντε στο καλό ) δέν υπάρχουν. Βέβαια κατάλογοι που είναι κοντά στίς σωστές αναλογίες υπάρχουν και μπορείτε να βρείτε σε εξιδικευμένα βιβλία . Κάποιες αναλογίες δίνονται στο βιβλίο του Κωστή Πλακωτάρη αλλά πολύ πιο ειδικευμένο είναι το βιβλίο του Robert Massey "Formulas for Painters" εκδ Watson-Guptill Publications // New York 1967, σελίδες 224.
Εμείς τώρα τι μπορούμε να κάνουμε ...
Ένα παράδειγμα: Θέλουμε να πλάσουμε το Λευκό Τιτανίου με το λινέλαιο για να γεμίσουμε ένα σωληνάριο των 20ml. Βάζουμε μια ποσότητα σκόνης όχι παραπάνω απο 10ml πάνω στην γυάλινη επιφάνειά μας, σχηματίζοντας έναν σωρό, κάτι σαν βουναλάκι δηλαδή. Με την σπάτουλά της ζωγραφικής κάνουμε ένα βαθούλωμα στη μέση του σωρού και ρίχνουμε λίγο λινέλαιο. Τώρα με την σπάτουλα "μυστρί" σκεπάζουμε το λινέλαιο με το χρώμα μας και αρχίζουμε να τρίβουμε χωρίς πολύ δύναμη με μια κάπως κυκλική κίνηση. Θα δούμε ότι ακόμη υπάρχει σκόνη που δεν έχει υγρανθεί. Ρίχνουμε δύο τρείς ή και περισσότερες σταγόνες ( με προσοχή όμως, όχι καταρράκτες.. ) λινέλαιο και πάλι το σκεπάζουμε με την σκόνη και τρίβουμε.
Όταν το χρώμα έχει κάπως νοτίσει, αλλά ακόμη το λάδι είναι πολύ λίγο, παίρνουμε το γυάλινο τριβείο και με κυκλικές κινήσεις τρίβουμε περνώντας έτσι στο δεύτερο στάδιο πλασίματος του χρώματός μας. Άν χρειαστεί στάζουμε και άλλο λινέλαιο με το σταγονόμετρο. Αυτό που θέλουμε είναι μια πάρα πολύ σφιχτή μάζα. Εδώ προσθέτουμε και άλλη σκόνη και φυσικά λινέλαιο όπως περιγράφουμε και ξανά το ίδιο, μόνο που τώρα ρίχνουμε λίγο - λίγο την σκόνη του χρώματος και όχι πολύ μεγάλους "μαζεμένους" όγκους . Τρίβουμε μέχρι να μην υπάρχει κανένας σβώλος χρώματος και κατά διαστήματα με τις σπάτουλές μας συγκεντρώνουμε το χρώμα μας που θα έχει απλωθεί απο εδώ και απο εκεί και ξανατρίβουμε μέχρι να έχουμε μια σφιχτή πάστα ομοιογενούς χρώματος που δεν θα ρέει καθόλου και θα είναι σφικτώτερη ( όχι υπερβολές ) απο τις πάστες των εμπορικών χρωμάτων που ξέρουμε.
Λευκό Τιτανίου ( Titanium White )
Λευκό Ψευδαργύρου ( Zinc white )
κίτρινη ώχρα ( Yellow Ochre ) ( κίτρινη ώχρα Γαλλική )
Κίτρινο Νάπολης ( Naples Yellow ) ( θέλει μάσκα προστασίας για την σκόνη )
Κίτρινο Καδμίου ( Cadmium Yellow ) ( μάσκα προστασίας...)
Σιένα άψητη ( Terre de Sienne Naturelle) ( ωμή Σιένα )
Όμπρα
ψημένη Όμπρα
( Στίς Όμπρες τώρα πρέπει να επιλέξετε εσείς, αυτήν που σας κάνει. Δεν το έχω ψάξει και πολύ στην ελαιογραφία. Στην αυγοτέμπερα μου άρεσε να χρησιμοποιώ τίς ψημένες Όμπρες Κύπρου π.χ απο την εταιρεία KREMER Ν.40720-Β/C ( καφέ-μαύρη Όμπρα ) και Ν.70710 )
Violet de Cobalt .. το χρησιμοποιούσα στους ουρανούς και στα ρούχα. ( Όμως επειδή είναι πολύ τοξικό _περιέχει αρσενικό, καλό είναι να το αγοράζουμε έτοιμο. Άν παρ' όλα αυτά θέλετε να το φτιάξετε μόνοι σας, τότε θα βάλετε μάσκα προστασίας και γάντια όπως αυτά που βρίσκουμε σε φαρμακεία ).
Μπλέ Κοβαλτίου ( χρειάζεται πολύ λάδι )
Prussian Blue ( bleu de Paris ) Είναι καλύτερα να το αγοράζουμε έτοιμο παρά να το τρίβουμε εμείς .
Terre Verte
Ivory Black
warning
Χρησιμοποιούμε μάσκα προστασίας για την σκόνη. Την μάσκα αυτή την βρίσκουμε στα χρωματοπωλεία και βάζουμε λεπτά γάντια ( απο φαρμακεία ) στα χρώματα που είναι πολύ τοξικά, όπως το Violet de Cobalt. Aφού αποφασίσουμε ότι κάποια απο τα χρώματα της δουλειάς μας θα τα φτιάχνουμε μόνοι μας τότε πρέπει να ακολουθηθούν κάποιοι απλοί κανόνες προστασίας, αλλιώς πάμε γυρεύοντας χωρίς λόγο. Οι κανόνες είναι απλοί. Ποτέ δεν τρώμε και ποτέ δεν καπνίζουμε μέχρι να τελειώσει αυτή η δουλειά ( το διάλειμμα που τυχόν θα κάνουμε είναι μόνο για ξεκούραση και όχι για τσιγάρο και τυρόπιτα ) Μπορούμε να τα κάνουμε όλα αυτά, όταν θα έχουμε _πολύ καλά_ καθαριστεί ( πλύσιμο χεριών, κλπ ) και έχουμε βγάλει και την φόρμα δουλειάς ( μπορούμε να την αγοράσουμε απο χρωματοπωλεία ). Η φόρμα εργασίας είναι ένα ρούχο που δεν περιφέρεται απο 'δώ και απο 'κεί παρά μόνον στο χώρο του ατελιέ.
Στα σωληνάριά μας, άν το χρώμα είναι τοξικό το γράφουμε στην χειροποίητη ετικέτα μας. Η επισήμανση μπορεί να γίνει με ένα μεγάλο κόκκινο ' Χ ', άν και υπάρχουν σύμβολα εξειδικευμένα, κλπ, κλπ, τα σωληνάριά μας είναι για προσωπική χρήση, οπότε η απλή επισήμανση αρκεί.
..το άρθρο χρειάζεται επέκταση και σε άλλα υλικά που μπορούμε να βάλουμε στα δικά μας χρώματα, όπως το κερί, κ.α.. Ελπίζω να μπορέσω να το κάνω σύντομα.
βιβλία και κατάλογοι
Κωστή Πλακωτάρη: Υλικά και Τεχνική στη Ζωγραφική και διακοσμητική
Daniel V. Thompson: Οι Τεχνικές και τα Υλικά της Μεσαιωνικής Ζωγραφικής Parramon: Οδηγός Ελαιογραφίας
κατάλογος ABIO // 1997 // Υλικά ζωγραφικής και αγιογραφίας
Θεόδωρος Παππάς
WWW
Eξαιρετκο! Σας ευχαριστω πολύ!!
ΑπάντησηΔιαγραφή