mediums Λινέλαιο Ηλίου

  Το λινέλαιο ηλίου είναι ένα απο τα καλύτερα medium και μπορεί να χρησιμοποιείται αναμεμειγμένο και με άλλα mediums όπως τα ρητινώδη, δηλαδή mediums δάμμαρης ή μαστίχας διαλυμένες με ψυχρό τρόπο σε τερεβινθέλαιο, ή ακόμη και να έχουν πρόσθετα μολυβδούχων οξειδίων ( π.χ., λιθάργυρο ) ή ψημένο λινέλαιο stand oil.

Οι πηγές για την παρασκευή του πάνε αρκετά πίσω στο χρόνο. 
ενδικτικά: 
1) Στον Cennino Cennini. Στην Ελληνική έκδοση, βλ. XCII. " Πώς κάνουμε καλό και τέλειο ψημένο λάδι στον Ήλιο " , σελ.60. «.... και δεν είναι παρά το πιό τέλειο για ζωγραφική. .....» 
2) Στον Διονύσιο, "Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης" / § 28. Πώς να βράσεις μπεζίρι".  ( μπεζίρι ή πεζίρι = λινέλαιο ).

Τι θα χρειαστούμε: 
1) Λινέλαιο ψυχρής έκθλιψης άριστης ποιότητας και πρόσφατα αγορασμένο. 
2) ένα ταψάκι ( αλουμινένιο ή καλύτερα γυάλινο ή pyrex (αχρωμάτιστα) ). 
3) ένα λεπτό τζαμάκι ( αχρωμάτιστο ) που να μπορεί να καλύψει σε έκταση το ταψάκι. 
4) ένα λεπτό ξυλάκι ανάδευσης. 
5) ένα γυάλινο ή πλαστικό χωνάκι κατάλληλο για το στόμιο του μπουκαλιού ή του βάζου αποθήκευσης. 
6) ένα κομμάτι ύφασμα, τουλπάνι ή γάζα, για το φιλτράρισμα. 
7) ένα γυάλινο μπουκάλι ή καλύτερα βάζο, αγορασμένο γι αυτήν την δουλειά ώστε να μην έχει χρησιμοποιηθεί προηγουμένως σε αποθήκευση τροφίμων ή χημικών, κ.ο.κ. και με βιδωτό καπάκι. Σε αυτό θα αποθηκεύσουμε το λινέλαιο ηλίου.  
8) ένα μικρό βαζάκι πάνω - κάτω 20 ml με 30 ml όπου θα αποθηκεύουμε προσωρινά μια μικρή ποσότητα λινέλαιου - ηλίου για άμεση χρήση κατά το ζωγράφισμα.

a) Στο ταψάκι που έχουμε επιλέξει βάζουμε μια ποσότητα λινέλαιου, όχι πάνω απο το μέσον του ύψους των τοιχωμάτων του. Υπόψιν, το ταψάκι να μην είναι βαθύρηχο, αλλά τόσο ώστε να μην μας χύνεται έξω το λινέλαιο σε πιθανή ανάδευση κατα την μεταφορά ή ότι άλλο θα το αναταράξει.
Το τοποθετούμε σε μέρος όπου μπορούμε να έχουμε την μεγαλύτερη έκθεση στον ήλιο και με την όσο γίνεται μεγαλύτερη χρονική διάρκεια αυτής της έκθεσης.Πάνω απο το ταψάκι τοποθετούμε ένα τζαμάκι στηρίζοντάς το σε τέσσερα στηρίγματα στις γωνίες του ( π.χ. τέσσερις ξύλινους κύβους ) και
γύρω απο το ταψί. 
Εδώ όμως πρέπει να προσέξουμε κάτι πολύ σημαντικό.Το τζαμάκι δέν πρέπει να εφάπτεται με το ταψάκι αλλά να βρίσκεται ένα δύο δάκτυλα ψηλότερα απο αυτό ώστε να αφήνει ανεμπόδιστα την διέλευση του ελεύθερου αέρα πάνω απο το λινέλαιο. 
Το ψήσιμο στον ήλιο σε συνδυασμό με τήν οξείδωση στον ελεύθερο αέρα είναι τα δύο στοιχεία που χρειαζόμαστε για την παρασκευή αυτού του medium.Επίσης το τζαμάκι πρέπει να είναι αχρωμάτιστο και το βάζουμε για προστασία του λινέλαιου απο σκόνες, διάφορες βρωμιές και ύλες που φέρνει ο αέρας, τα έντομα, κλπ, ενώ οι τέσσερις ξύλινοι κύβοι στις γωνίες πρέπει να έχουν όσο όγκο χρειάζεται για να έχουν ευστάθεια και ταυτόχρονα να μην εμποδίζουν και την ελεύθερη ροή του αέρα. 
Με ένα λεπτό ξυλάκι αναδεύουμε το λινέλαιο δύο ή τρείς φορές μέσα στην ημερήσια διάρκεια έκθεσής του στον ήλιο ( και αυτό είναι σημαντικό ).
Μέρα με την μέρα θα βλέπουμε το λινέλαιο να πήζει και να γίνεται πυκνόρευστο σαν μέλι.Το πόσες μέρες θα χρειαστούν για να "γίνει" το λινέλαιο - ηλίου έχει να κάνει με τις ώρες έκθεσης και την "δύναμη" του ήλιου και φυσικά πόσο πυκνόρευστο το θέλουμε.
Προσωπικά θεωρώ έτοιμο το λινέλαιο - ηλίου, όταν με το ξυλάκι που χρησιμοποιώ στην ανάδευση αφήνω να στάξει το λινέλαιο και αυτό δεν στάζει όπως στην προτεραία του μορφή αλλά ρέει σαν πυκνόρευστο κολλώδες και βαρύ μέλι. 
Άλλοι πάλι το αφήνουν να πήξει τόσο πολύ που γίνεται άρευστο, περίπου σαν στερεοποιημένο λίπος αλλά αυτό θα πρέπει να αραιώνεται κατόπιν με κανονικό λινέλαιο όταν είναι να το βάλουμε στα χρώματα κατά το ζωγράφισμα γιατί είναι τόσο πηκτό που δεν δουλεύεται. 

Κάτι άλλο που πρέπει να προσεχθεί είναι το εξής: τα βράδυα θα βάζουμε το ταψάκι με το λινέλαιο μέσα στο σπίτι για να μην "περάσει" υγρασία και ψύχος στο λινέλαιο.

b) Όταν τελειώσει η διαδικασία ψησίματος στον ήλιο θα πρέπει να το φιλτράρουμε περνώντας το, απο ένα πυκνής ύφανσης τουλπάνι ή γάζα καθώς θα το αδειάζουμε απο το ταψάκι μέσα στο βάζο που θα αποθηκευτεί γιατί ακόμη και με την προστασία του τζαμιού που είπαμε, σκόνες και άλλα ανεπιθύμητα πραγματάκια όλο και θα έχουν περάσει με τον αέρα.Για να γίνει αυτή η διαδικασία θα χρειαστούμε φυσικά ένα πλαστικό ή γυάλινο χωνί και το τουλπάνι που ανέφερα θα τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο μέσα στο εσωτερικό του χωνιού ώστε να δουλέψει σαν φίλτρο. Άν το τουλπάνι που έχουμε είναι αραιά πλεγμένο τότε διπλώστε το ύφασμα δύο και τρείς φορές εάν χρειαστεί.

c) Το φυλάσσουμε σε γυάλινο βάζο με βιδωτό καπάκι και καλό είναι η χωρητικότητα του δοχείου αποθήκευσης να αντιστοιχεί στην ποσότητα του λινέλαιου που φτιάξαμε στον ήλιο. Με τον καιρό θα σχηματιστεί μια πέτσα ξηραινόμενου ελαίου πάνω στην επιφάνειά του. 
Αυτό δεν πρέπει να μας ανησυχήσει, απλώς είναι η οξείδωση του λαδιού με τον αέρα που εγκλωβίζεται στο δοχείο. Αυτή η αδιάβροχη κρούστα στην συνέχεια θα προστατεύει το medium -λάδι μας απο την περαιτέρω οξείδωση.
Μπορούμε να ανασηκώνουμε προσωρινά την κρούστα απο την μία άκρη της και να πέρνουμε την ποσότητα λινέλαιου-ηλίου που θέλουμε, γι' αυτό και θα εξυπηρετηθούμε καλύτερα απο ένα ευρύστομο βάζο με βιδωτό καπάκι. Ακόμη καλύτερα είναι να έχουμε μια ποσότητα αυτού του λινέλαιου ( που είναι πλέον ένα medium ) σε ένα δεύτερο μικρό βαζάκι με βιδωτό καπάκι ( π.χ. 20 ή 30 ml ) και απο εκεί να παίρνουμε τις ποσότητες που θα βάζουμε στα χρώματά μας. Έτσι θα προστατεύουμε την μεγάλη ή μέση ποσότητα λινέλαιου-ηλίου που έχουμε φτιάξει απο τα συνεχή ανοιγοκλεισίματα του βάζου αλλά και την επαφή με σπάτουλες και διάφορα εργαλεία κάθε λίγο και λιγάκι και αυτό δεν είναι ότι καλύτερο.
 
d) Ένα τέτοιο λινέλαιο ψημένο στον ήλιο με την διαδικασία που περιέγραψα και καλή φύλαξη σε ένα περιβάλλον ( ατελιέ, κ.ο.κ. ) που δεν θα έχει ακραίες συνθήκες ψύχους τον χειμώνα (έλειψη θέρμανσης) διατηρείται περισσότερο απο 20 χρόνια σχεδόν σε άριστη κατάσταση.

λινέλαιο - ηλίου στα γαλακτώματα με βάση το αυγό 
Μπορεί επίσης να είναι και συστατικό σε γαλακτώματα τέμπερας με κρόκο αυγού,
π.χ., 1 κρόκος αυγού, 1/3 του κρόκου λινέλαιο ηλίου, απεσταγμένο νερό ίσο με τον κρόκο. 
Πρώτα σε ένα βαζάκι βάζουμε τον κρόκο και μετά λίγο-λίγο στάζουμε το λινέλαιο ηλίου και ανακατέβουμε κατα την διάρκεια που στάζουμε το λάδι. Μετά ρίχνουμε το νερό που μπορεί να είναι και το απιονισμένο (καλύτερα όμως με το απεσταγμένο) και ανακατεύουμε.
 Άν θέλουμε μπορούμε να αραιώνουμε τα χρώματα καθώς πλάθουμε τις σκόνες τους στην παλέτα μας προσθέτοντάς τους νερό ή και πολύ λίγο ωμό λινέλαιο. Το γαλάκτωμα αυτό όπως και άλλα παρόμοια που περιέχουν αυγό, ζωΙκές κόλλες, κλπ, δεν διατηρούνται περισσότερο των τριών ημερών και αυτό σε ψυχρό περιβάλλον ή ακόμη και στο ψυγείο. Γι αυτό καλύτερα μια ποσότητα medium με βάση έναν κρόκο ή το πολύ δύο κρόκων είναι αρκετό, αυτό βέβαια έχει να κάνει και με το μέγεθος του πίνακα.
 Επίσης πρέπει να έχουμε υπόψιν μας ότι τα γαλακτώματα με βάση το αυγό που περιέχουν φυτικά έλαια ( ωμό λινέλαιο, λινέλαιο-ηλίου, stand-oil, κλπ. ) στεγνώνουν αργότερα απο την "απλή" αυγοτέμπερα.

                                                                                                                
                                                                              


βοηθήματα και πηγές 


Cennino Cennini "ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ"  μετάφραση: Π. Τέτσης   έκδοση: ARTIGRAF  / 1990 

ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΤΟΥ ΕΚ ΦΟΥΡΝΑ  "ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ"  
εκδόσεις: ΣΠΑΝΟΥ

ΚΩΣΤΑ ΠΛΑΚΩΤΑΡΗ  "ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΣΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΗ"   
 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ _ ΩΡΑ / ΑΘΗΝΑ 1983

Daniel V. Thompson  "Οι τεχνικές και τα υλικά της μεσαιωνικής ζωγραφικής"
Εκδόσεις: Αρμός   / 1998

_______________


                                                       Θεόδωρος Παππας